5.4. Agrosanoat marketingini takomillashtirishning
asosiy yo‘nalish!ari
«
Agrosanoat mahsulotlari bozorida o'tkazilgan marketing tadqiqoti
bu bozorda hozirgi kunda ko‘pgina kamchilik va imkoniyatlar mavjud
ekanligini ko‘rsatmoqda.Ularni quyidagicha guruhlash mumkin:
— agrosanoat mahsulotlarining bir qancha turlarini ishlab chiqarish
hajmi va samaradorligining pastligi;
— agrosanoat mahsulotlari bozori subyektlari o'rtasida barqaror va
o ‘zaro foydali xo'jalik aloqalarining yuksak darajada emasligi;
— bozor infratuzulmasining rivojlanishi orqada qolayotganligi;
— agrosanoat mahsulotlari bozorida raqobatchilikning pastligi va
narxlarining yuqoriligi;
— bozor jarayonlarining davlat organlari tomonidan joylarda yetarli
tarzda boshqarilmayotganligi.
Shunday qilib, agrosanoat bozorida yuzaga kelgan bozor holatini
mukammal darajada barqaror deb bo‘lmaydi. Bu ahvoldan chiqib ketish
uchun esa, tashkil etilgan va tartibga solinuvchi agrosanoat mahsulotlari
bozori modelining tarkibiy qismi hisoblanuvchi maxsus chora-tadbirlar
ishlab chiqish va ularni tezkorlik bilan amalga oshirish kerak bo'ladi.
Respublika agrosanoat m ahsulotlari bozorining m arketingini
mukammallashtirishda quyidagi ko'rsatkichlar asosiy o ‘rin olmog'i
lozim:
— agrosanoat mahsulotlariga bo'lgan talablarni to‘liq qondirishga
erishish;
— bozor subyektlarining barchasini yagona bir iqtisodiy hamkorlikka
o ‘tkazish;
— savdoning ilg‘o r shakl va usullarini qo‘llash va ularni yanada
rivojlanishiga erishish;
— a g r o s a n o a t m a h s u l o tla r i b o z o r id a t o ‘liq e r k in sav d o
munosabatlariga o ‘tish va mamuriy tartibga to'liq chek qo'yish;
— davlat zaxiralariga mahsulotlar ajratishda tanlov asosida mahsulot
yetkazuvchilami tanlash va h.k.
Agrosanoat mahsulotlari bozorida qishloq xo‘jaligi xomashyosi va
mahsulotlarini sotib olish, saqlash, qayta ishlash va sotish bilan
sh u g ‘u lla n u v c h i q ay ta ishlash s a n o a ti k orx on alari, tay y o rlo v
tashkilotlari ulguiji va chakana savdo korxonalari xaridor sifatida faoliyat
yurita oladilar. Yirik bozor segmentlaridan biri dehqon va fermer
xo'jaliklari hamda agrosanoat mahsulotlari savdosida vositachilik qiluvchi
xususiy ta d b ir k o r la r d ir . A g ro sa n o a t m a h su lo tla ri b o z o rin in g
infratuzilmasiga biijalar, ulguiji bozorlar, yarmarkalar, moliya-kredit
muassasalari ham da xizmat va yordam ko‘rsatish tashkilotlari va
boshqalar kiradi.
A grosanoat m a h su lo tla ri b o zo ri tavsifm i, uni tashkil etish
pozitsiyasidan tovar-pul munosabatlari jarayonida yuzaga keluvchi
munosabatlarni baholash tizimi bilan to ‘ldirish maqsadga muvofiq
hisoblanadi. Bizningcha bunda bozor subyektlari o ‘rtasidagi iqtisodiy
aloqalami to ‘rtta asosiy turini ajratib ko'rsatish mumkin. Mulkchilik
shakli turli xil b o ‘lgan agrosanoat mahsulotlari ishlab chiqaruvchilar
to ‘g‘rid an -to‘g ‘ri aloqalar asosida mahsulot va xomashyoni qayta
ishlovchi korxonalar va mahsulot savdosida vositachilik qiluvchilarga
sotadilar. U lar o ‘z mohiyatiga ko‘ra ulgurji savdo tizimidir.
Agrosanoat mahsulotlari ishlab chiqaruvchilari o ‘z tarkiblarida ulguiji
va mayda ulgurji bozorlar ta’minot, sotuv, xizmat ko‘rsatish va boshqa
korxonalarni tashkil etishlari kuzatilmoqda. Ular orqali agrosanoat
mahsulotlarini sotishdan tashqari xo'jaliklarni ishlab chiqarish uchun
zarur vositalar bilan ta ’minlash, turli xil xizmatlar ko‘rsatish amalga
oshirilishi xarakterli holdir. Agrosanoat mahsulotlari katta hajmda
mintaqaviy ulguiji bozorlarda sotilishi va ulami katta resurslarga ega bo‘lgan
mamlakatlaming ko‘pchiligida ham mavjud b o ‘lib ular uchun tartibga
solinuvchi bozor modeli xarakterlidir. U lam i sotishning muayyan
shakllari milliy iqtisodiyotning tarixiy rivojlanganlik darajasi, milliy urf-
odatlar va yuzaga kelayotgan asosiy ishlab chiqarish tizimining holatini
belgilaydi. M asalan : hozirgi p ay td a 0 ‘zb e k isto n d a a g ro sa n o a t
mahsulotlarini shaxsiy yordamchi xo'jaliklarda ishlab chiqarish sezilarli
darajada rivoj topmoqda. Endigi vazifa agrosanoat mahsulotlari bozorining
tashkiliy tuzilmasiga mos keluvchi boshqaruv tizimni tashkil etishdir.
H ar bir mamlakat hukumatlari u yoki bu jihatdan agrosanoat bozori
bilan uzluksiz shug‘ullanadilar va boshqarib boradilar. Masalan: AQSH,
Kanada va Yevropa Ittifoqi mamlakatlari kabi rivojlangan mamlakatlaming
ilg‘or tajribalariga asoslanar ekanmiz, iste’mol mahsulotlari bozorini
tartibga solish uchun maxsus davlat organlari tuzganliklarini e’tirof etmoq
lozim. AQSHda bunday organ sifatida Tovar-kredit korporatsiyasini,
Kanada va Fransiyada — maxsus qo'mitalami tashkil etganliklarini ko‘ramiz.
Ular agrosanoatda davlat siyosatini yuritadilar.
Respublikamizda maxsus vazirliklar tashkil etilgan b o ‘lib, ular
o ‘z tarm oqlari chegarasida faoliyat y u ritm o q d alar. 0 ‘zbekiston
agrosanoatining rivojlanishida tutgan o ‘mi va ahamiyatini inobatga oigan
h o ld a v ilo y a tla r m iq y o sid a a g ro s a n o a t m a h s u lo tla ri b o z o rin i
riv o jlan tirish ta la b etilad i. B u n in g u c h u n m axsus b o s h q a ru v
b o ‘g‘inlarini tashkil etish zarur deb hisoblaymiz. Ularning faoliyati
qishloq xo‘jaligi boshqaruv apparati funksiyalaridan o ‘laroq farq qilib,
quyidagi funksiyalarni bajarmoqliklari lozim b o ‘ladi:
- ulguiji bozorlar va bozor infratuzilmasini tashkil etish va ularning
tum an va tum anlararo faoliyat yuritishga erishishi;
- agrosanoat mahsulotlarini davlat zaxirasiga tanlov asosida xarid
qilishni amalga oshirish;
- garov bilan bog‘liq operatsiyalar xarid va tovar intervensiyalarini
joriy etish;
- ag rosan o at m a h su lo tla ri bozori fao liy atin i ax borot b ilan
t a ’minlashini yaxshilash;
- marketing tadqiqotlarini muntazam ravishda o ‘tkazib borish;
- agrosanoat mahsulotlari bozori faoliyatini huquqiy va qonuniy
jihatdan ta ’minlashni yaxshilash;
Agrosanoat mahsulotlari bozorini tartibga solish bo‘yicha viloyat
agentliklari faoliyatining asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan iborat
bo'lishi lozim:
- viloyat bozori infratuzilmasini rivojlantirish;
- o ‘z ichiga mintaqaviy agrosanoat mahsulotlari bozori haqidagi
m a ’lum otlar to ‘plamiga ega kompyuter tarm og‘ini yaratish;
- m a’lumotlarni to ‘plash va qayta ishlashni mukammallashtirish;
- joriy va bashorat qilinayotgan narxlar to ‘g‘risidagi m a’lumotlarni
tarqatish;
- bozor ishtirokchilariga marketing va agrobiznes asoslarini
o ‘rgatishni tashkil etish.
A gentliklar faoliyati quyidagilarni k o 'zd a tutuvchi kompleks
tadqiqotlar natijalariga asoslanganlar:
- b ozorlarning to v a r resurslari m anbasi sifatida agrosanoat
mahsulotlari ishlab chiqarish samaradorligini tadqiq etish;
- agrosanoat mahsulotlari turlari bo‘yicha bozor sig'imini aniqlash
va tahlillash;
- bozor sigmentlarini muntazam va tizimli ravishda o'rganib borish;
- bozorning raqobatbardoshligini baholash ham da agrosanoat
mahsulotlarini sotish kanallarini tadqiq etish;
- talab va taklif ham da narx darajasi monitoringini muntazam
o ‘tkazib borish;
- agrosanoat mahsulotlari bozorining iqtisodiy konyunkturasini
tahlil etish;
- agrosanoat mahsulotlari bozorining rivojlanish tendnsiyalarini
aniqlash va uzluksiz bu haqda rahbariyatni xabardor etish haqidagi
tahliliy m a’lum otlami tayyorlash.
Agrosanoat mahsulotlarini sotuv kanallari orqali sotishga mos
keluvchi infratuzilmaga ega b o ‘lgan rivojlangan m uom ala sohasini
shakllantirish har bir viloyat qishloq xo'jaligida bozorning faoliyat
yuritishi uchun zarur bo‘lgan qonun va huquqiy hujjatlarni tayyorlash
kerak.
R espublikaning har bir ag ro san o at infratuzilm asi o ‘ziga xos
xususiyatlarga ega. Agar, F arg 'o n a vodiysi o ‘simlikchilik mahsulotlari
ishlab chiqarishning rivojlanganligi bilan ajralib tursa, janubiy viloyatlada
asosan, chorvachilik mahsulotlari yetishtirish asosiy o ‘rin tutadi.
Bozor infratuzilmasini m intaqalarda rivojlanishi ikki jihatidan:
hududiy va mahsulot jihatlaridan tadqiq qilmoq lozim. Hududiyjihatning
aholi talabi hajmi, transport xarajatlari va mahsulotlarni qayta ishlash
bazasi asosiy omillaridandir. M intaqada savdo tarm og'ini mahalliy
iste’molchilar uchun mahsulotlar bilan ta ’minlashi m um kin bo‘lgan
turnan yoki tumanlararo ko‘p tarmoqli ulguiji-chakana savdo bozorlari
yaratilishi maqsadga muvofiqdir. U nda firma do‘konlari, ulguiji-chakana
savdo, mavsumiy yarmarkalar tashkil etilishi lozim. Boshqa yana bir
v a ria n tn i ta k lif etishi m u m k in : h aftalik m a h s u lo tla r b o z o rin i
shakllantirish maqsadga muvofiq b o ‘lur edi.
Viloyatlarda kooperativ tamoillarida faoliyat yurituvchi ham da eng
qulay narx konyunkturasidan kelib chiqqan holda m ahsulotni saqlash
va sotish u ch u n real imkoniyatlarga ega b o ‘lgan ixtisoslashtirilgan
uyushm a va kompaniyalarni yaratish zarur. U lar qishloq xo'jaligi
mahsulotlarini saqlash va tashish uchun o ‘z moddiy-texnika bazalarini,
shuningdek, agrosanoat m ahsulotlari ishlab ch iq aru v ch ilar m an -
faatlariga xizmat qiluvchi savdo-xarid tuzilmalarni birlashtirishi lozim
b o ‘ladi. Kelajakda agrosanoat m ahsulotlarini ishlab chiqaruvchilar
o ‘zlarining kichik hajmdagi m ahsulotlarini sotish u c h u n savdo-
t a ’minot shirkatlarini tuzishlari m um kin. U lar birjalarda jam oaviy
sotuvchi sifatida harakat qilishlari, tayyorlov tashkilotlari bilan shart-
nom alar tuzishlari lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |