J jaloloy, A. Fattaxov, I. Axmedov, I. Xotamov, G. Xodjamuratoya, A. Azlarova, A. Shadmankulov, D. Jaloloya, D. Qosimov

6 - b o b .
KAPITAL QURILISh OBYEKTLARI MARKETINGI
6.1. Kapital qurilish obyektlari marketingining xususiyatlari
Kapital qurilish obyektlari (KQO) marketingi o ‘ziga xos xusuiyatlarga 
ega b o iib , u iste’mol tovarlari va ishlab chiqarish vositalari marketingi- 
dan farq qiladi. Shuning uchun ham investitsiyalar predmeti sifatida 
KQOni sotish, marketing tadqiqotlarini tashkil qilish usullari, qaror 
qabul qilish mezonlari tovar yoki tayyor mahsulot va xizmatlami sotish- 
ning umum m a’lum usullariga qaraganda o ‘ziga xos xususiyatlarga ega.
Marketing tadqiqotlarini o ‘tkazishning um um iy tuzilishi quyidagi 
ketm a-ketlikda ko‘rib chiqiladi: tegishli tarm o q d a K QO ga boMgan 
talabni tahlil etish; kom paniyaning K Q O ni sotish b o ‘yicha faoliyati 
natijalarini tahlil qilish; KQO bozoridagi raqobat va raqobatbardoshlik 
om illarini tahlil qilish. K QO ga boMgan talab m a z m u n a n sotish 
bozorlarini tahlil qilish, ushbu obyektlarga boMgan talab dinam ikasi 
va tuzilishi va istiqbolli talab mezonlari b o ‘yicha bozor segm en- 
tatsiyasini o ‘z ichiga oladi.
S o tish o b y ek tlarin i, m a sa la n , tr a n s p o r t in fra tu z ilm a s in in g
obyektlarini tahlil qilish turli m amlakatlar (mintaqalar)dagi u yoki 
bu transport turini tanlab olishga, dastlabki talabning bir transport 
turidan boshqasiga o ‘tishini aniqlashga imkon beradi.
KQOga boMgan ta lab n i tahlil qilish o ‘z navbatida quyidagi 
bosqichlarga boMinadi: o ‘xshash korxonalarning tayyor m ahsulotini 
sotish bozorlarini tahlil qilish, bevosita KQOga boMgan talab dinamikasi 
va tuzilishini tahlil qilish, KQOga b o ‘lgan istiqbolli talab m ezonlari 
b o ‘yicha jahon bozori segmentatsiyasi.
KQOga boMgan talabni tahlil qilish, yakuniy mahsulotga boMgan 
qondirilmagan talabning mavjudligini va shu talabni qondirish u ch u n
K QO ni joylashtirish joyini aniqlashi zarur.
Talab dinamikasini tahlil qilish uchun mahsulotni ushbu turini 
sotish bozorining um um iy segmentatsiyasini bajarish zarur b o ‘ladi. 
Segmentatsiyaga asos qilib iste’molchilarning turlari va m ahsulotni

---

iste’mol qilish usullari olinadi. Talabni tahlil qilish davomida mahsulotni 
sotishning istiqbolli bozorlari aniqlanadi.
KQOni sotish bozorlarini marketing nuqtayi nazaridan tadqiq 
qilish yig‘indilar — ko‘rsatkichlar va asosiy bosqichlar bo‘yicha amalga 
oshiriladi. Birinchi bosqichda ishlab chiqarishning mavjud tarkibi, 
uning eng maqbul joylashtirish prinsiplariga mosligi aniqlanadi. 
Bunda ishlab chiqarishning xomashyo, energiya, ishchi kuchiga 
yaqinlik, infratarkib mavjudligi kabi bir q ator asosiy sam aradorlik 
mezonlari aniqlab olinadi.
Ishlab chiqarish tarkibini tadqiq qilish natijalaridan ikkinchi 
bosqichda foydalaniladi: mahsulotga bo‘lgan joriy talab qanchalik 
qondirilganligi va uni qoplash manbalari qandayligini aniqlashda 
foydalaniladi.
Uchinchi bosqichda mamlakatda ishlab chiqarishni kengaytirishning 
potensial imkoniyatlari va kelgusida talabning o ‘sishini qoplash uchun 
importning ko‘payishi ehtimoli tadqiq etiladi.
Tahlilning so‘nggi bosqichida tovarlarning yuqoriroq raqobatbar- 
d o sh lig in i t a ’m in la s h evaziga ishlab c h iq a ris h n i q o ‘s h im c h a
jadallashtirish imkoniyatlari aniqlanadi. Bunda ishlab chiqarilayotgan 
m ahsulotning texnik darajasini, boshqa mahsulot tayyorlovchilar 
tom onidan raqobat darajasini aniqlab olish muhimdir.
KQOni muvaffaqiyatli sotishni ta’minlash uchun ishlab chiqarishni 
tashkil qilish uchun yetarli resurslar bo'lishi zarur. Birinchi navbatda, 
q o 's h im c h a x o m a sh y o va energiya zax iralarin in g m a n b a la rin i 
monopollashganlik darajasi, buyurtmachilarning ushbu manbalarga 
yetishishdan manfaatdorligi, ortiqcha ishchi kuchi va infratarkibning 
mavjudligi hisobga olinadi.
Yakuniy mahsulotni sotish bozorlarini tahlil qilish natijalari bo ‘yicha 
mamlakat va xorijda KQOni sotishning potensial bozorlari aniqlanadi.
KQOga bo‘lgan talab va yakuniy mahsulotni sotish bozorlarini tahlil 
qilish sotishning istiqbolli bozorlarini tasniflash (klassifikatsiya qilish)ga 
olib keladi. Bu KQOga bo‘lgan talabni bevosita tahlil qilish uchun asos 
bo‘lib xizmat qiladi.
Investitsiya obyektlariga boMgan talab tuzilishini tahlil qilish quyidagi 
yo‘nalishlar bo ‘yicha o ‘tkaziladi: texnik va ishlab chiqarish; iqtisodiy; 
valuta-moliyaviy; obyektni qurish imkoniyatlari va uning ko'rsatkichlari; 
KQOni sotish shakli.

---

Tahlil tuzilgan shartnom alar m a ’lumotlari, sotuvga buyurtm alar, 
amaldagi korxonalar ko'rsatkichlari va qurilish bosqichida b o ‘lgan 
obyektlar ko‘rsatkichlari asosida amalga oshiriladi. Bundan asosiy maq- 
sad — bo‘lg‘usi buyurtmachiga m a ’qul keladigan narsalarning real 
tizimini aniqlab olishdan iborat. Bu o ‘z navbatida pudratchi tijorat va 
ishlab chiqarish strategiyasini tanlab olishini keltirib chiqaradi.