J jaloloy, A. Fattaxov, I. Axmedov, I. Xotamov, G. Xodjamuratoya, A. Azlarova, A. Shadmankulov, D. Jaloloya, D. Qosimov

1 0 - b o b .
QIMMATLI QOG‘OZLAR BOZORIDAGI
MARKETING
10.1. Qimmatli qog‘ozlar bozori marketing obyckti sifatida
Q im m atli q o g ‘o zlar bozori (Q Q B )dagi m arketing b ir q a to r 
xususiyatlarga ega b o ‘lib, bu xususiyatlar m azkur bozorning quyidagi 
o ‘ziga xosiigidan kelib chiqadi.
Qimmatli qog‘ozlar bozori bu — juda murakkab, keng hajmli, 
dinamik va yuqori raqobat bozori b o ‘lib, undagi harakatlar davlat 
tomonidan qat’iy tartibga solinadi va bu harakatlar moliyaviy silkinishlar 
kelib chiqmasligi uchun katta ijtimoiy javobgarlik bilan ajralib turishi 
shart; u rivojlangan infratarkib, murakkab axborot texnologiyalari, 
qimmat turadigan ish kuchi va ko‘p sarf talab qiladigan texnik vositalarga 
asoslangan, tovarlarning o ‘zaro almashuv darajasi yuqori bo‘lgan ko‘p 
tovarli bozor; ommaviy iste’molchilar, eng yuqori differensiatsiya- 
lashgan (tabaqalashgan) moliyaviy ehtiyojlar, mijoz va moliya san’atiga 
ega bozor.
0 ‘zbekistonning fond bozoriga hozircha istisnosiz yuqori tavakkallar, 
inflatsiya (qimmatli qog‘ozlarga bo‘lgan talabning keskin tushib ketishi), 
makroiqtisodiy beqarorlik, resurs bazasi va to ‘laqonli infratarkibning 
yo'qligi xosdir. D em ografik om illar ham 0 ‘zbekiston qim m atli 
qog'ozlar bozori va unda marketingni tashkil qilishga ham ijobiy, ham 
salbiy ta ’sir ko‘rsatishi mumkin. Masalan, aholininig qarib borishi 
yoki tug'ilishining kamayib ketishi kabilar.
0 ‘zbekistonda davlatga qarashli b o ‘lmagan sektorlami vujudga 
keltirish ko 'p ro q davlat mulkini uning tasarrufidan chiqarish va 
xususiylashtirish hisobiga amalga oshirilib ko‘p ukladli iqtisodiyotni 
shakllantirishning g‘oyat muhim xususiyatidir. 0 ‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar M ahkamasi qarori bilan tasdiqlangan mulkni davlat tasar­
rufidan chiqrish va xususiylashtirish davlat dasturi bilan o ‘rta va yirik 
davlat korxonalari negizidan qimmatli qog‘ozlar bozorining asosiy 
ishtirokchilari hisoblangan ochiq aksiyadorlik jamiyatlari tashkil etildi.

---

Shu o ‘rinda yangi yuzaga kelgan qimmatli qog‘ozlar bozori, uning 
faoliyat ko'rsatish mexanizrni ahamiyati va mohiyati to ‘g ‘risida alohida 
to ‘xtalib o'tam iz.
Qimmatli qog‘ozlar bozori — jism oniy va yuridik shaxslarning 
qimmatli qog‘ozlar chiqarish ularning m uom alada b o ‘lishi va haqini 
to ‘lash bilan bog‘liq munosabatlar tizimidir. 0 ‘zbekiston Respublikasi- 
dagi qimmatli qog‘ozlar bozori bozor iqtisodiyoti tizimining moliyaviy 
mexanizrni bo‘lib, aholi va tadbirkorlik subyektlarining vaqtincha bo‘sh 
mablag‘larini ayrboshlashga keng im koniyatlar yaratadi. H ar bir 
bozorining o ‘z ishtirokchilari b o ‘lgani kabi q im m atli q o g ‘ozlar 
bozorining ham qatnashchilari mavjud. Bugungi qimmatli qog'ozlaming 
elementlari, investorlar, investitsiya inisitutlari, shuningdek, ularning 
birlashmalari (uyushmalari), fond birjalari davlat tom onidan qimmatli 
qog‘ozlar bozorini boshqarish va muvofiqlashtrish vakolati berilgan 
organlar va boshqalar misol bo'ladi.
Qimmatli qog‘ozlar bozorida marketing faoliyatini tashkil etish 
alohida va muhim rol o'ynaydi. Chunki qimmatli qog‘ozlar bozori keng 
hajmli, yuqori raqobatli, ko‘p mahsulotli talab ham da yuqori darajada 
moliyaviy darajada daromad olish imkoniyatiga ega b o ‘lgan bozordir.
Qimmatli qog‘ozlar bozorida birlamchi va ikkilamchi bozorlar mavjud 
boiib, birlamchi bozorda savdolarni tashkil etish respublika fond birjasi 
orqali amalga oshiriladi. Ikkilamchi bozorda qimmatli qog‘ozlarning 
biijadan tashqari oldi-sotdi shartnomalari kiradi. Birlamchi bozorga asosan 
davlat tasarrufidan chiqarilgan va aksiyadorlik jamiyati sifatida tashkil 
etilgan hamda yangidan tashkil etilgan aksiyadorlik jamiyatlari birlamchi 
emissiya orqali chiqarilgan qimmatli qog‘ozlari joylashtiriladi. Shu o ‘rinda 
shuni ta ’kidlab o ‘tish joizki har bir bozom ing o ‘ziga xos mexanizrni, 
uning ishlash tizimi hukumat tom onidan qabul qilingan bir qator 
qonunlar va m e’yoriy hujjatlar bilan tartibga solinadi.
Ushbu qonun va m e’yoriy hujjatlarning ijrosini nazorat qilish hamda 
q im m a tli q o g ‘o z l a r b o z o r i q a t n a s h c h i l a r i n i n g f a o l i y a t i n i
muvofiqlashtirish 0 ‘zbekiston Respublikasining vakolatli organi 
0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat mulki q o ‘mitasi huzuridagi qimmatli 
qog'ozlar bozori faoliyatini muvofiqlashtirish va nazorat qilish markazi 
tomonidan amalga oshiriladi.