J jaloloy, A. Fattaxov, I. Axmedov, I. Xotamov, G. Xodjamuratoya, A. Azlarova, A. Shadmankulov, D. Jaloloya, D. Qosimov


Notijorat mahsulot va notijorat subyektlarining



Download 9,18 Mb.
Pdf ko'rish
bet73/165
Sana05.04.2022
Hajmi9,18 Mb.
#529881
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   165
Bog'liq
Biznes marketingi

8.2. Notijorat mahsulot va notijorat subyektlarining
marketing faoliyati
Notijorat mahsulot — bu iste’molchiga yo‘naltirilgan va notijorat 
almashinuviga mcr‘ljallangan, notijorat subyekti faoliyatining natijasi. 
Notijorat almashinuvi ishtirokchilari buni aniq ehtiyojlami qondirishga 
qodir bo‘lgan narsa sifatida ko'radilar, am m o bunda maqsad va foyda 
tushunchalarining tasarrufîga qarab um um an boshqa-boshqa bo'ladi.
Iste’molchilar uchun notijorat mahsuloti — talab va ehtiyojlami 
qondiruvchi ichki muhitiga o ‘zgarishlar kiritish uchun zarur boylik, 
imkoniyat (naf). Bu ko'rilgan n af uchun iste’molchi pul emas balki 
o'zining javob ta ’sirini va to ‘lovning notijorat vositalari (vaqt, hissiyot, 
jismoniy kuch, harakat va h.k.) bilan hisob-kitob qiladi.


Jamiyat uchun notijorat mahsuloti bu — iste’molchilarga ulam ing 
huquq, erkinlik va majburiyatlari yoki ijtimoiy foydalarini amalga oshirish 
imkonini berish ko‘rinishida b o ‘ladi. N otijorat mahsulotini iste’mol 
qilish iqtisodiyjihatdan jamiyatni soliq daromadlari bilan boyitmaydi. 
Aksincha, notijorat mahsuloti ishlab chiqaruvchilami davlat moliyaviy 
jihatdan ta ’minlaydi.
Notijorat subyektlari uchun mahsulot bu — subyekt maqsadining 
moddiy (yoki nomoddiy) amalga oshishi, unda iste’molchiga foyda (naf) 
beruvchi va jamiyatda ijtimoiy samara beruvchi, iste’mollik xususiyatlari 
vositasida qo‘lga kiritiladi.
N o tijo r a t m a h su lo ti eh tiy o jn i q o n d iris h ji h a t d a n q u y idag i 
ko'rinishlarga ega:
— mahsulot — masalan, bu davlat organi subyekti mahsuloti sifa- 
tida — konstitutsiya; saylovda nomzodning saylov oldi dasturi — siyosiy 
partiya mahsuloti; ta ’lim dasturi — o ‘quv yurtining mahsuloti va h.k.;
— g‘oya — bu jamoa va diniy subyektlar, siyosiy partiyalar va xalqaro 
tashkilotlarning g‘oyalari bo‘lishi m um kin. M asalan, Orol dengizi 
havzasi hududlarining ekologik xavfsizligini ta ’minlash — «Ekosan» 
g‘oyasi; dunyodagi inson huquqlarining tengligi va kafolati — B M T 
g ‘oyasi, re sp u b lik a m iz y o s h la rid a m illiy istiq lo l m a fk u ra s in i 
shakllantirish — «Kamolot» YoIHning g‘oyasi va h.k. Bundan tashqari, 
g‘oya notijorat mahsuloti sifatida intellektual mulk hisoblanuvchi ishlab 
chiqarish asosini tashkil etish mum kin. Bu holat notijorat faoliyati 
bilan shug‘ullanuvchi jismoniy shaxslarda (rassomlar, yozuvchilar, 
olimlar, artistlar va h.k.) kuzatiladi.
Notijorat xizmat — bu ijtimoiy him oya qilishga y o ‘naltirilgan va 
shunga o ‘xshash davlat notijorat subyektlari, qadimiy arxitektura va 
m adaniy-m a’naviy yodgorliklami saqlash bo'yicha — «YuNESKO», 
tabiiy ofat va boshqa turdagi favqulodda yuzaga keladigan vaziyatlarda 
ko‘mak beruvchi- «Qizil Xoch» kabi xalqaro notijorat tashkilotlari va 
h.k.larning xizmatlari.
Mahsulotlarga narx belgilash xuddi marketing kompleksini ishlab 
chiqish bosqichi kabi, birinchidan, m ahsulotlarga raqobatbardosh 
narxlarni aniqlash (chegirma va sotuvni rag‘batlantiruvchi t o ‘lov 
shartlari va h.k.) va ikkinchidan, ulam ing o ‘z vaqtida qayta k o ‘rilishi, 
subyekt marketing muhitini o ‘zgartirib turishga yo‘naltirilgan qator 
marketing tadbirlarining amalga oshirilishini talab qiladi. N otijorat


marketingida klassik yondashuvning o ‘z mantiqi to'laligicha qoladi, 
am m o notijorat almashinuvidan kelib chiqadigan qator xususiyatlarini 
kasb etadi. Notijorat almashinuvining barcha ishtirokchilari bu marketing 
kompleks vositasini turlicha qabul qilishadi va qo ‘llashadi.
Iste’molchi uchun notijorat mahsulotining narxi — bu uning foydasi 
(naf)ni oshiruvchi va to ‘lovning notijorat vositalari xarajatini iqtisod 
qiluvchi imkon, vosita. Iste’molchi xarajatlarini tejash deganda, asosan 
to ‘lovning asosiy vositasi pul emas balki vaqt, his-tuyg‘u, jismoniy 
kuch va h.k. lar tushuniladi.
Aytish joizki, notijorat almashinuvida pul to io v vositasi sifatida 
juda kam qo‘llaniladi, faqatgina moliyaviy resurslarni yetkazuvchi — 
xayr qiluvchi sifatida ishtirok etgan vaziyatdagina qoilanilishi mumkin. 
Bu holat marketing assotsiatsiyasi, kasaba uyushmasi, ovchilar va 
baliqchilar jamiyati, diniy konferensiyalar va shu kabilar nodavlat 
n o tijo ra t m a h su lo tla ri subyektlari va jism o n iy shaxslar u ch u n
xarakterlidir.
Ularda davlatning moliyaviy qoilab-quw atlashi bo‘lmaydi, ammo 
qonunchilikda imtiyozlar mavjud. M a’lumki notijorat mahsulotining 
narxi uni ishlab chiqarishga qilingan xarajatlar (yoki tannarxi) va foyda 
miqdori yig'indisidan iborat bo‘ladi. Notijorat subyekti mahsuloti ham 
uni ishlab chiqarishga qilingan xarajati va subyektining ijtimoiy foy­
dasi — iste’molchining marketing ta ’siriga javobidir.
Notijorat mahsulotining narxi almashuv ishtirokchilari nuqtayi- 
nazaridan har xil tarkibga ega. Ya’ni, ularning har biri o ‘z xarajatlari, 
foydalari va xullas o ‘z manfaatlarini nazarda tutib faoliyat yuritadilar. 
Bu hoi, ayniqsa, notijorat va tijorat mahsulotlarining narxlarini 
shakllanishi va tarkibida yaqqol ko‘zga tashlanadi (5-jadval). Notijorat 
mahsulotiga narx belgilashda qator omillar ta ’sir qiladi: ishlab chiqarish 
tannarxi yoki uni tuzishda qilingan xarajatlar, raqobatchi mahsulotlar 
narxi, tovar xususiyati to ‘g‘risida iste’molchilarning fikri, jamoatchilik 
ham da rahbariyatning m ahsulot foydaliligi va unga qilingan xarajatlar 
to ‘g‘risidagi fikri va h.k.
Tijorat subyektlari faoliyati strategik rejalashtirish resurslarining 
manbalarini hajmini (mehnat, moddiy va moliyaviy) aniqlash va ulami 
faoliyat yo‘nalishlari bo ‘yicha taqsimlash, biznesning strategik birliklari, 
tovar guruhlari va alohida tovarlarga taqsimlash hisoblanadi. Bunday 
yondashuv um um iy ko'rinishda notijorat subyektlariga ham tegishli,



Download 9,18 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   ...   165




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish