J jaloloy, A. Fattaxov, I. Axmedov, I. Xotamov, G. Xodjamuratoya, A. Azlarova, A. Shadmankulov, D. Jaloloya, D. Qosimov

7.2. Intellektual mahsulotlar bozori va uning xususiyatlari
Ishlab chiqarish va um um an intellektual mulk obyektlari bozorda 
o ‘ziga xos tovarlar sifatida namoyon bo‘ladi. Shu bilan birga, vazifasiga 
va ko‘lamiga k o'ra turlicha bo‘lgan kashfiyotlar va takomillashtirishlar 
u m u m iy x u susiyatga h am ega. U lar ilm iy-texnik ta ra q q iy o tg a 
rag‘batlantiruvchi ta ’sir ko'rsatadi. Aynan shuning uchun ham litsenziya

---

obyektlari almashuv sohasiga boshqa tovarlar qatori jalb qilinishi 
mumkin emas.
Litsenziya obyektlari tannarxining o ‘ziga xosligiga kelganda shuni 
aytish mumkinki, odatdagi tovarlardan farqli ravishda ular yagona 
nusxada yaratiladi; ayni paytda ularning qiymati m a’lum ijtimoiy zaruriy 
mehnat sarflangan o ‘xshash tovarlarga teng bo‘lishi kerak. Barcha ilimy- 
texnik ishlanmalar, qoida tariqasida, oldingi yutuqlarga tayanadi va hatto 
prinsipial jihatdan yangi kashfiyotlar paydo b o ‘lgandaham taqqoslash 
uchun ularning o ‘xshashlari (garchi, to ‘la b o ‘lmasada) bo‘lishi mumkin.
Zamonaviy ilmiy-texnik aloqalar ikkita katta guruhga bo‘linadi: tijoriy 
va tijoriy b o ‘lmagan. Ulardan har biri texnologiyalami o ‘tkazishning 
turli shakllariga ega.
Texnologik almashuvning 
tijoriy b o ‘lmagan
shakllariga quyidagilar 
k ira d i: ilm iy - te x n ik m a q o la la r , k o ‘r g a z m a la r , y a r m a r k a la r , 
sim p o ziu m lar o 'tk az ish , delegatsiyalar alm ash ish va o lim la r va 
injenerlaming uchrashuvlari, tashkilotlarning fan va texnika sohasida 
hamkorlik bo‘yicha faoliyati.
Texnologik almashuvning 
tijorat shakllari
quyidagilarni nazarda 
tutadi: litsenziyaviy bitimlar shartlarida kashfiyotlar, texnik hujjatlardan 
foydalanishga bo ‘lgan huquqni berish (patent, «nou-xau», ro'yxatdan 
o ‘tkazilgan to v a r belgilari, san o at n a m u n a la ri); m a sh in a la r va 
uskunalar yetkazib berish; texnik yordam k o ‘rsatish, «injiniring» 
turidagi xizmatlar ko‘rsatish; butlovchi uskunalar yetkazib berish; 
mutaxassislar tayyorlash va ularni stajirovkadan o ‘tkazish; boshqaruv 
aloqalari; ilmiy-texnik va ishlab chiqarish kooperatsiyalashuvi.
Bugungi kunda yagona, boshqalardan nisbatan ajralgan litsenziyalar 
bozori, uning doirasida esa tarm oq bozorlari haqida so‘z yuritish 
mumkin.
«Sof» litsenziyalarga mustaqil maqsadga ega yangiliklarni olish- 
sotishni kiritish lozim. «Yondosh» litsenziyalarga esa obyektlar bilan 
biiga beriladigan va mustaqil bo‘lmagan xususiyatga ega texnologiyalami 
kiritish mumkin.
Litsenziyalar b ozorining tu g ‘ilishi, mavjudligi va rivojlanishi 
to ‘g‘risidagi fikrimizni isbotlay turib, bu bozor tovar bozoriga xos 
bo'lgan barcha jihatlarga ega ekanligidan kelib chiqamiz. Bu bozor 
tovarlarining bir turdaligi, y a ’ni litsenziya obyektlari, ta rm o q va 
geografik tuzilishga egaligi, o ‘z odatlari va qoidalariga egaligi kabilar

---

shular jum lasidandir. Bu qoidalar va o d atlar muom ala sohasida 
sotuvchilar va oluvchilar o ‘zaro munosabatlarining xususiyatlarini 
belgilab beradi. Shuningdek, bu bozor o ‘z reklamasiga, narxlarni 
hisoblash usuliga, huquqiy normalariga, litsenziyalaming bazis turlariga 
ega. Kashifyotlar, «nou-xau»Iar, texnik bilirnlar va tajribalarga bo'lgan 
talab va taklifning o ‘sib borishi barobarida litsenziya bozorlarini ushbu 
o'ziga xos tovarlar bilan to'ldirish ro‘y bermoqda.