J., Barakayev N. R. Tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari

2.
 
Muammoni echishda tizimli tahlildan foydalanish jarayonlarining bosqichlari.
Muammoni echishda tizimli tahlildan foydalanish jarayonlarining 
bosqichlari turlicha bo‘lsada lekin, ularni bir ketma ketlikka keltirish mumkin. 
Kuyida ko‘pgina muammolarni echimida qo‘llaniladigan bosqichlarni keltiramiz:
 
1.
Muammoni tanlash; 
2.
Muammoni qo‘yish va murakkablik darajalarini chegaralash; 
3.
Maqsad va vazifalar ierarxiyasini o‘rnatish; 
4.
Vazifani echish yo‘lini tanlash; 
5.
Modellashtirish; 
6.
Taxminiy strategiyalarni aniqlash; 
7.
 
Natijalarni kiritish. 
 
Muammoning echilish jarayoni 
Muammoni hal qilish jarayoni terminlarida ifodalangan teskari aloqa 
yordamida boshqaruvning umumiy elementlari quyidagilardan iborat: 

Mavjud tizimning ob’ektlari, xususiyatlari va aloqalarining qayta tuzilishi; 

CHiqish modelini va tizim harakatining mezonlarini boshqarish uchun 
tizimning chiqishini kirishga aylantirish; 

Tizimni saqlab qolish yokki yaxshilash maqsadida davom etayotgan 
jarayonga ta’sir o‘tkazish; 

Mavjud va kutilayotgan jarayon o‘rtasidagi farqlarni aniqlash uchun o‘qitish 
va anglash 
Har bir bosqichdagi echimning natijasi tadqiqotning keyingi yo‘nalishini hal 
qiluvchi 2 xil ma’no berishi mumkin: 
1. Qisman bo‘lgan echimning tekshiruvini o‘tkazish (buning natijasida to‘liq 
echim o‘rganib chiqilishi ham mumkin, o‘rganilmasligi ham mumkin) yoki to‘liq 

---

90 
echimning tekshiruvini o‘tkazing. Bu tekshiruvlarning har biri yoki ijobiy yoki 
salbiy natijani berishi mumkin. Agar muammoning to‘liq echimining iloji 
bo‘lmasa, salbiy natijaga yo‘nalgan yo‘l alternativ echim tomonga olib boradi; 
2. To‘liq echimning tekshiruvi o‘tkazilganda salbiy javobga ega bo‘lgan 
tomon yangi gipotezalar ishlab chiqish va muammoning hal etilishini boshqa 
yo‘llarini o‘ylab topish muhimligini ko‘rsatib beradi. Ijobiy javob bo‘lgan tomonda 
esa echim tugallangan hisoblanadi, lekin bu erda ham keyingi harakatlar olib 
borilishi mumkin 
Echimlar ba’zida: 
Eng kam qiymatli echim nisbatan ko‘p vaqtni talab qilishi mumkin; 
Kam tavakkalga ega echim nisbatan kam samaraga ega bo‘lishi mumkin; 
Tez amalga oshiriluvchi echim katta qiymat va tahdidga ega bo‘lishi mumkin.
Masalani 
belgilab 
olish 
bo‘yicha 
ishlash.
Masalani belgilab olishda tizim tahlili bilan shug‘ullanuvchi mutaxassis 
quyidagi ishlarni amalga oshirishi kerak: 

Birinchidan, muammo qanday qilib aniqlab olinganini tasvirlab berish; 

Ikkinchidan, u nima sababdan muammo sifatida qaralayotganini belgilab 
olish; 

Uchinchidan, uni o‘rta masalalar simptomidan xalos etish; 

To‘rtinchidan, masalaning kutilmagan oqibatlari haqida operatsion ta’riflar 
berish. 
Quyidagi yo‘nalishlarda ish olib borish muammo mohiyatini ochishda katta 
ahamiyat kasb etishi mumkin 
1. Muammoning tizimning kamchiliklarini ko‘rsatuvchi qismini yig‘ish va 
tahlil qilish; 
2. Muammoning tizimning yutuqlarini ko‘rsatuvchi qismini yig‘ish va tahlil 
qilish; 

---

91 
3.Muammo 
haqida 
ma’lumotlarni, xususan kenglikka, chastotaga, 
muvofiqlikka, ishonchlilikka va aniqlikka kirishni baholovchi tizimosti tizimni 
tasvirlash va tahlil qilish; 
4.Tizimning kamchiligi yoki xatosi, nosozliklarni tekshiruvchi qayta aloqani 
topish; 
5. Ob’ekt va tizimosti tizim xususiyatlarini ularning aniq, mantiqiy va asosli 
aloqasidan kelib chiqqan holda bog‘lashga intilish; 
6. Ushbu muammoning faqatgina bir qismi bo‘lgan umumiy tizimni tasavvur 
qila olish; 
7. Muammo va tizimostiga bog‘liq umumiy tizimni bog‘lash. U qanday 
aniqlanganini belgilash. 
YUqorida keltirilganlardan xulosa kilib quyidagi farazlarni keltirish 
mumkin: 
