Ж. Ҳасанбоев, Ҳ. Сарибоев, Г. Ниёзов, О. Ҳасанбоева, М. Усмонбоева

Олигофренопедагогиканинг ҳозирги пайтдаги вазифалари 
 

---

211 
Ақли заиф ўқувчиларни ривожлантириш ва тарбиялаш, ўқув тарбия жараѐнида тако-
миллаштиришнинг катта потенциал имкониятлари мавжуддир. Ана шу имкониятларни рўѐбга 
чиқариш йўллари ва методларини тушунтириб бериш ақли заиф ўқувчиларни ўқитиш назари-
ясининг муаммоларидан бири ҳисобланади. 
Ақли заиф ўқувчиларда шахс маънавий ва иродавий фазилатларини шакллантиришга, 
меҳнатсеварликни, ўқиш истагини тарбиялашга, билиш фаоллигини ва мустақиллигини ша-
кллантиришга, шахсни такомиллаштиришга, ўқитишнинг тарбиявий таъсири, ўқув материали-
нинг изчиллиги, системалилиги дидактикани ривожлантиришнинг муҳим йўналишларидир. 
Олигофренопедагогиканинг вазифаларидан бири ақли заиф ўқувчиларнинг умумий ри-
вожланишини активлаштиришдан, ривожланишнинг умумий таълим даражасини ошириш учун 
махсус шарт-шароитлар яратишдан иборатдир. Бу ўринда табиат, ҳодисаларини бевосита куза-
тиш, болаларнинг шахсий тажрибасига таяниш, ўқув материалини танлаш ва баѐн этишнинг 
изчил мантиққа эгалиги катта аҳамият касб этади. Бошқа бир вазифа ақли заиф ўқувчиларда 
абстракт тафаккур ҳосил қилиш имкониятларини қидиришдан иборатдир. 
Баъзи педагог ва психологлар ўқув материалини муваффақиятли ўзлаштириш учун 
ақлий ҳаракатларни босқичма-босқич эгаллаш назарияси (П.Я.Гальперин, Н.Ф.Тализина ва 
бошқалар) қўлланишини тавсия этишади. Энг аввало, ақли заиф ўқувчилар фикрлаш вазифасини 
аниқ ва равшан англаб олишлари керак. Сўнгри предметли ҳаракат босқичи, яъни фикрлаш 
фаолияти асосан махсус танланган предметлар ѐки уларнинг ўрнини босадиган расмлар, схе-
малар, чизмалар ва шу кабилар (масалан, бола санаш билан бир вақтда кубикларни ҳам кўра-
диган бўлса) ѐрдамида юз берадиган босқич келади.
Бундан кейинги босқичда ѐрдамчи мактаб ўқувчиларининг ақлий харажатлари назарий 
тарзда, аммо, муқаррар равишда ташқи вазиятга таянган ҳолда юз беради. Масалан, ақли заиф 
ўқувчи материални ўқиѐтиб, ўз фикрини билдиришда ўзича сўзлаб ѐки овоз чиқариб туради. У 
шунингдек, назарий жиҳатдан мулоҳаза қиларкан, кўргазмали қуролларга, текстларга ва бошқа 
моддий ўқув объектларга мурожаат қилиши мумкин. 
Ақлий ривожланиш ва ўқитишнинг осонлигига эришиш имкониятларининг рўѐбга 
чиқиши ўқув жараѐнининг мазмуни ва методлари билан боланинг ҳиссий тажрибаси, ҳиссий 
билиш механизми ўртасидаги алоқадан иборатдир (Л.Виготский, С.П.Баранов ва бошқалар).