Изоҳли луғатларда идиомаларнинг берилиши гулчеҳра Холмуродовна бегматова

қолган 1) қадимдан, алмисоқдан қолган, жуда эски, қадимий. Мен болаларни 
Қудратилла қори сингари янги усулда ўқитишни билмаганим учун 
дақёнусдан қолган усул билан ўқитар эдим. М.Муҳаммаджонов, Турмуш 
уринишлари; 2) жуда ҳам эскириб кетган. Гулнор дақёнусдан қолган 
кафшини кийиб, чирик паранжига ўралиб, Йўлчи билан жўнади. Ойбек, 
Қутлуғ қон (ЎТИЛ, 215-с.) тарзида шарҳ берилади; 

---

б) Анқонинг уруғи ( ёки тухуми) ёки анқога шафе сира топилмайдиган 
ёки ғоят кам учрайдиган нарса ҳақида. [Кенжа] ҳар ёққа аланглаб, бошпана 
кўзлашга тутинди. Даштда бундай бошпана анқонинг уруғи. Ҳ.Назир, Маёқ 
сари. Варианти 283 – саҳифада: анқога жиян (ЎТИЛ, 49-с.); 
6) ижтимоий локал компонентли Алифни калтак деёлмаслик (ёки 
қорнини) ёрсанг алиф чиқмайди хат-саводи маълумоти йўқ, ҳеч нарса 
билмайди. Акам фақирнинг қорнини ёрсанг, алиф чиқмайди-ю, тағин фалону 
писмадон деганига куяйми! П.Турсун, Ўқитувчи. (ЎТИЛ, 40-с.); Аммамнинг 
бузоғи ҳеч бир ишни эплолмайдиган, лаванг, шуди ҳеч балода йўқ одам 
ҳақида (ЎТИЛ, 44-с.); Аравани қуруқ олиб қочмоқ қуруқ, баландпарвоз гап 
қилмоқ, беҳуда мақтанмоқ. – Саидғози ака! – деди [Назаров] кинояли 
жилмайиб, ҳа деб аравани қуруқ олиб қочаверманг.Сиз билган сиёсатни биз 
ҳам биламиз. С.Анорбоев, Оқсой. (ЎТИЛ, 50-с.); Атала махсум бўшашган, 
лалайган, ланж одам ҳақида (ЎТИЛ, 61-с.); Қариб қуюлмаган, ачиб 
суюлмаган қ.суюлмоқ (ЎТИЛ, 65-с.); Баланд охурдан сув ичган қ.охур 
(ЎТИЛ, 75-с.); На дон, на сомон ҳеч нарсага ярамайдиган нарса ёки кимса 
ҳақида (ЎТИЛ, 233-с.); Дўпписи яримта иши жойида, чор ишкали бут, ғам- 
ташвиши йўқ; Тупроғи енгил бирор жойда ёки бирор вазифада узоқ 
туролмайдиган; қўнимсиз. (ЎТИЛ, 247-с.) Бизнинг “сартия” жуда беғам 
ҳеч нима бўлмагандай, дўпписи яримта. Ҳалқумигача қарзга ботганини ўзи 
сезмай қолади. Ойбек, Қутлуғ қон. (ЎТИЛ, 243-с.) Соясига кўрпача солмоқ 
(соясига салом берди) (ЎТИЛ, 72- с.); жуда ҳурмат қилмоқ, ҳурматини 
жойига келтирмоқ. – хушомадгўйлик, лаганбардорлик қилмоқ; Мўйчинак 
тишламаган турмуш аччиқ-чучугини тотмаган, таржиба кўрмаган; ёш, 
гўдак, ғўр (ЎТИЛ, 489-с.); Сиркаси сув кўтармайдиган одам гап кўтара 
олмайдиган, таъби нозик одам. Куёви тушмагур мунча сиркаси сув 
кўтармайдиган йигит экан, бир оғиз сўз шунчалик ботиб кетибдими. 
Ж.Абдуллахонов, Тўйга келинглар (ЎТИЛ, 58-с.); 
7) фитоморф локал компонентли: Анжир қилиб юбормоқ с.т. эзиб 
пачоқлаб юбормоқ, абжағини чиқармоқ. (ЎТИЛ, 47-с.); Бир қоп ёнғоқ ичида 

---

кири йўқ, хушчақчақ одам ҳақида. Семиз йигит бир қоп ёнғоқ(дай) шалдур-
шулдур, очиққина эди. Ҳ.Назир, Ўтлар туташганда; Жийда қоқмоқ обдан 
совқотмоқ, совуқдан дағ-дағ титрамоқ. Кечаси билан жийда қоқиб чиқдим 
(ЎТИЛ, 278-с.); 
8) зооморф локал компонентли: Думи хуржин ( ёки хуржинда) 
нотайин, таги-туги йўқ, чатоқ ёки чала-чулпа. Думи хуржун гап. Думи 
хуржун иш. (ЎТИЛ, 238-с.); Илоннинг ёғини ялаган айёр, муғомбир, қув. Кўп 
ишни кўрган бу Зуннунов. Илоннинг ёғини ялаган. (ЎТИЛ, 267-с.); Итнинг 
кейинги оёғи ҳурматини йўқотган, обрўсизланган одам ҳақида (ЎТИЛ, 376-
с.); Қўй оғзидан чўп олмаган қ.қўй (ЎТИЛ, 534-с.); Пашшадан фил ясамоқ 
(ёки пашшадай нарсани) фил қилмоқ арзимас нарсани ошириб юбормоқ, 
улғайтириб кўрсатмоқ, ҳаддан ташқари муболаға қилмоқ (ЎТИЛ, 581-с.). 
9) “предмет” локал компонентли: Арра қилмоқ дағл. тенг бўлишиб 
олмоқ. Ортиқча ... сутдан келган даромад жиноятчилар ўртасида арра