155
энергияси. Ўзбек олимлари томонидан амалга оширилган тадқиқотлар
натижаларига кўра, қайта тикланувчи энергия манбалари техник салоҳияти
стандарт ёқилғи хисобида, 270 миллион тоннани [3] ташкил қилади, бу
эса Ўзбекистон энергия ресурслари учун йиллик талабдан уч баробар кўпдир.
1-жадвал
Қайта тикланувчи
энергия манбалари турлари
Йилига миллион тонна с.ё/ йилда
Ўзбекистонда
дунё
ялпи
техник
ялпи
Қуёш энергияси
76459.5
265.1
131х106
Шамол энергияси
3.33
0.64
2х106
Гидравлик энергия
3.43
0.39
7х106
Биомасса энергияси
13.8
2.92
0,1х106
Жами
76480.0
269.05
1401х106
Ўзбекистондаги ГЭСнинг асосий таркибий қисмлари қуёш, гидравлика,
шамол ва геотермик энергия ҳамда биомасса энергиясидир. Амалга
оширилган баҳолаш натижаларига кўра, республикадаги қайта тикланувчи
энергия манбаларининг техник салоҳияти 179,4 мил.т.н.э ни ташкил қилади,
бу эса республика ахолисининг йиллик энергия ресурсларига бўлган
талабидан уч баробар кўпдир, .
Республикада мавжуд бўлган
ГЭСларнинг умумий энергия
салоҳиятининг 98,55% қуёш нурланишининг улушига тўғри келганлиги
сабабли, мамлакатнинг умумий энергия балансини режалаштиришда ГЭС
улуши асосий белгиловчи омил ҳисобланади [4] .
Республикада қуёш энергиясидан фойдаланиш қуйидаги
асосий
йўналишлар бўйича олиб борилади:
• қуёш энергиясини паст потенциал иссиқликка айлантириш
ва уни иситиш эҳтиёжлари учун ишлатиш;
• қуёш энергиясини электр энергиясини ишлаб чиқариш учун
фотоэлектрик ва термодинамик конвертация қилиш;
• юқори ҳароратли материалшуносликда қуёш
энергиясидан
фойдаланиш.
Биринчи йўналишда қуйидаги ишлар бажарилмоқда:
Қуёш энергиясини тўғридан-тўғри, термодинамик ва термал
конверсиясининг физик асосларини ўрганиш ва юқори самарали қуёш электр
станциялари лойиҳаларини ишлаб чиқиш.
Ўзбекистоннинг иқлим шароитини ҳисобга олган ҳолда фундаментал
ва амалий тадқиқотлар асосида иссиқ
сув таъминоти тизимларида
фойдаланиш учун ясси қуёшли сув иситадиган коллекторларнинг бир неча
авлодлари ишлаб чиқилган [5].
156
Қуёш энергияси орқали сувни иситиш ва қайнатиш учун оптимал
иссиқлик техник ва оптик параметрларга эга қуёш
сув исистиш
коллекторларнинг бир неча авлоди ишлаб чиқилган ва яратилган, улар
минимал оғирлик билан максимал иссиқлик ишлаб чиқариш
хусусиятига
эгадирлар. Ясси қуёш сув иситиш коллекторларини (ЯҚСИК) иссиқлик
хусусиятларини синов қилиш учун соддалаштирилган тестлаш услубиёти
ишлаб чиқилган ва шу услубиёт асосида, замонавий муҳандислик ҳисоблаш
ва маҳаллий материаллардан ясалган ясси қуёш сув иситиш коллекторларини
самарадорлигини солиштириш усули ишлаб чиқилган.
Адабиётлар
[1] R. A. Zakhidov and M. S. Saidov, “Renewable energy in the early XXI
century and prospects for development of solar engineering in Uzbekistan,”
Appl. Sol. Energy (English Transl. Geliotekhnika), 2009, doi:
10.3103/S0003701X09010010.
[2] A. A. Abdurakhmanov, K. K. Zainutdinova, M. A. Mamatkosimov, M. S.
Paizullakhanov, and G. Saragoza, “Solar technologies in Uzbekistan: State,
priorities, and
perspectives of development,”
Appl. Sol. Energy (English
Transl. Geliotekhnika), 2012, doi: 10.3103/S0003701X1202003X.
[3] N. AVEZOVA, A. KHAITMUKHAMEDOV, and A.
VOKHIDOV,
“UZBEKISTAN RENEWABLE ENERGY SHORT OVERVIEW:
PROGRAMS AND PROSPECTS,”
Int. J. Energy Smart Grid, 2017, doi:
10.23884/ijesg.2017.2.2.03.
[4] S. L. Lutpullaev and K. K. Zainutdinova, “On the marketing of solar energy
in Uzbekistan,”
Appl. Sol. Energy (English Transl. Geliotekhnika), 2011, doi:
10.3103/S0003701X11010105.
[5] E. Y. Rakhimov, S. E. Sadullaeva, Y. G. Kolomiets, K. K. Tashmatov, and
N. O. Usmonov, “Analysis of the solar energy potential of the Rep ublic of
Uzbekistan,”
Appl. Sol. Energy (English Transl. Geliotekhnika), 2017, doi:
10.3103/S0003701X17040120.
Do'stlaringiz bilan baham: