Изланувчилар online илмий-амалий

 
КЎП КООРДИНАТАЛИ РДБ ФРЕЗАЛАШ ДАСТГОХЛАРИДА 
МУРАККАБ СИРТЛАРГА ИШЛОВ БЕРИШ САМАРАДОРЛИГИНИ 
ОШИРИШ 
т.ф.д. Ш.Н.Файзиматов, асс. А.М.Гафуров 
Фарғона политехника институти 
АННОТАЦИЯ: Ушбу мақолада РДБ дастгохларида мураккаб 
сиртларни кўп координатали фрезалаш самарадорлигини ошириш 
масалалари 
муҳокама 
қилинади. 
SolidWorks/CAD/CАМ/CАЕ/DDМ-
тизимларида мураккаб сиртларни қайта ишлашни визуализация қилиш, 
ишлаб чиқариш корхоналаридаги муаммолар хақида сўз боради. 
CAD/CАМ/CАЕ 
тизимларида 
ишлаб 
чиқариш 
жараёнларини 
автоматлаштириш борасидаги амалга оширитлаётлан ишларни 
ташкиллашда хосил бўладиган муаммолар ечимлари кўрсатилади. 
Калит сўзлар: Кўп координатали фрезалаш, фазовий мураккаб сирт, 
3D-геометрик намуна, CAD/CАМ/CАЕ тизимлари, лойихалаш асослари, 
ишлаб чиқариш жараёнлари. 
Технологик тараққиётнинг ҳозирги ҳолати ва истиқболлари эгри 
чизиқли фазовий мураккаб юзаларга эга қисмларнинг турли мақсадлари учун 
машина ва механизмлардан фойдаланиш билан тавсифланади. Буларга буғ ва 
газ турбиналари, мураккаб юзали деталлар двигатель блобошқалар учун 
пичоқлар киради. (расм 1). Мураккаб ишчи юзаларга эга қисмлардан 
фойдаланиш машиналарнинг функционал, технологик ва эксплуатацион 
имкониятларини кенгайтириш ва қайта ишланган маҳсулотларнинг сифатини 
оширишга имкон беради. 

---

42 
Узатма эгри юзаларга эга қисмларни ишлаб чиқариш технологик 
мураккаблик, меҳнатсеварлик ва қўлда пардозлаш ишларининг юқори улуши 
билан ажралиб туради. Эгри фазовий мураккаб сирт билан қисмларга 
механик ишлов бериш, бир вақтнинг ўзида РДБ тизимидан бошқариладиган 
тўрт ёки ундан ортиқ координатали таркибий интеграл қуйи тизимлардан 
ташкил топган мехатроник металлга ишлов бериш ускуналарида амалга 
оширилади [1]. 
Егри чизиқли фазовий мураккаб сиртларни ишлаб чиқаришга техник 
тайёргарлик автоматлаштирилган дизайн ва ишлаб чиқариш тизимлари-
CAD/CАМ (Автоматлаштирилган дизайн-Автоматик ишлов бериш) 
тизимларидан фойдаланишга асосланган. 
Нотехнологик мураккаб юзаларга эга қисмларни кўп қиррали қайта 
ишлаш, унинг асосий параметрларининг аниқ турғун бўлмаган хусусияти 
билан тавсифланади, яъни ҳозирги кинематик қийматларнинг динамикаси 
туфайли ҳозирги вақтда амалда бўлган ўчирилган рухсат этилган ва кесилган 
қатламларнинг кесимлари параметрлари, кесиш тезлигининг танқидий 
қиймати, асбобларнинг кесиш қирраларининг геометр ик параметрлари. Бу 
ишлов бериладиган сиртларнинг шакли, ҳажми ва нисбий ҳолатидаги 
хатоларга сабаб бўлади. 
Юқори технологияли қисмларни ишлаб чиқариш самарадорлиги дастгоҳ 
асбоб-ускуналарининг техник имкониятларига, ишлаб чиқаришни техник 
тайёрлаш воситаларига ва машинада шакллантириш жараёнини бошқариш 
усулларига боғлиқ. 
1-расм. Штамп қолипларига ишлов бериш жараёни. 

---

43 
Эгри кенг сиртли қисмларни ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш 
шакллантириш вазифасини оптималлаштириш асосида компютер ёр дамида 
моделлаштириш воситаларининг функционал имкониятларини кенгайтириш 
орқали амалга оширилади, бу эса белгиланган параметрларга мувофиқ йўл 
параметрлари ва ишлов бериш параметрларини оқилона белгилаш ва кўп 
қиррали иш майдонининг потенциал имкониятларидан тўлиқ фойдаланиш 
имконини беради. РДБ дастгоҳлари Ушбу муаммони ҳал қилиш кўп ўқли 
ишлов беришнинг математик моделини ишлаб чиқишни, ишнинг кинематик 
ва операцион параметрларини аниқлайдиган оптималлаш мезонларини 
асослашни, ишлов бериш жараёнининг ўзгарувчан омилларини ҳисобга олган 
ҳолда математик моделни эчиш усулларини асослашни ўз ичига олади. 
Қайта ишлаш хатоси, кўп ўқли фрезалаш вақти ва самар адорликни 
баҳолаш мезони сифатида қайта ишлаш аниқлигини таъминлаш 
харажатларини кўриб чиқиш таклиф этилади. 
Мехатроник кинематикага эга бўлган кўп ўқли машиналарнинг 
аниқлигини таъминлашнинг прогрессив усули бу механизмларни бошқариш 
алгоритмларида уларни ҳисобга олган ҳолда механизмларнинг геометрик ва 
кинематик хатоларини қоплашдир. Ушбу ёндашув энг кам харажатлар билан 
боғлиқ, чунки у дастурий таъминотда тўлиқ таркибий ўзгаришларни ёки 
ускунани янгилашни талаб қилмасдан амалга оширилади, шунингдек, энг 
мослашувчан ҳисобланади, чунки ишлаётган ускунанинг хусусиятларини 
яхшилаш математик аппаратни такомиллаштириш ва дастур ий таъминотни 
якунлашгача камаяди. бошқарув тизимини қўллаб-қувватлаш. Текшириш 
алгоритмларида ишлатиладиган кинематик моделларнинг пар аметрларини 
даврий равишда созлаш, иш пайтида тўпланган индивидуал кинематик 
жуфтликларнинг аşıнмасıнı ва геометрик оғишларини ҳисобга олишга имкон 
беради. 
Кинематик моделларнинг параметрларини тўғрилаш, кесиш мосламаси 
ва ишлов бериладиган сирт билан боғланган ва маҳаллий координатали 
тизимларнинг алоқа эгриси нуқтасининг ҳақиқий позициясининг радиус 
векторларининг фарқи орқали контурли хатони ҳисоблаш асосида мумкин: 
1 
Кейинчалик таҳлил қилиш учун {б} ишлов бериш хатосининг қиймати 
ўлчовли занжир хатоларининг намоён бўлиши, технологик тизим 
элементларининг сиртлари шакллари ва позицияларининг оғиши натижасида 
ҳосил бўлган компонентлар йиғиндиси сифатида берилган. технологик тизим 
элементларида иссиқлик узатиш ҳодисалари ва ҳодисалари 
2 
Компонент хатоларини аниқлаш учун қуйидаги тушунчалар мажмуаси 
билан ишлаш керак: экса, текислик ёки ҳажм; экса текислиги; нуқта 
координаталари; текисликларнинг ўзаро ўққа тутилмаган ўзаро 
перпендикулярлиги. Одатда, ишлаб чиқариш шароитида машинанинг 
тўғрилигини текшириш учун улар маҳсулот намунасига нисбатан асбоб 
позициясининг умумий хатосини аниқлайдиган назорат намунаси 

---

44 
маҳсулотларини қайта ишлаш ва ўлчаш усулидан фойдаланадилар. Одатда 
кам ёки битта сонли намуналарда ўтказилган текширув натижалари 
ҳетерожен қайта ишланган фазовий мураккаб сиртларга қўлланилиши 
мумкин эмас. Шундай қилиб, ягона текшириш экспериментлари умумий 
ишлов бериш хатоси ва тасодифий хатоларнинг таркибий қисмларини 
баҳолашга имкон бермайди. 
Кўп координатали дастгохларнинг аниқлиги кўплаб омилларга боғлиқ ва 
индивидуал ўқлар бўйлаб жойлашишда оғиш ва уларнинг биргаликдаги 
синергетик интеграцияси аниқликка ҳал қилувчи таъсир кўрсатади. Ушбу 
оғишларнинг ишлов бериш аниқлигига таъсири мураккаб боғлиқликка эга ва 
машина тугунларининг ҳаракатини назорат қилиш учун интерполация 
тартибини ҳисобга олган ҳолда, кўплаб координатларда бир вақтнинг ўзида 
жойлашиш жараёнининг кинематик алоқалари табиати билан белгиланади. 
δ
S2
технологик тизим элементларининг ички ва контакт деформациялари 
бузилишидан келиб чиқадиган хатонинг таркибий қисми асбоблар ўқининг 
позициясининг оғиши ва асбобнинг кесишган учи позициясининг оғиши 
билан ифодаланиши мумкин бўлган восита йўлининг берилган сирт 
контуридан оғиши билан аниқ белгиланади. Қоида тариқасида, асбобнинг 
кесма учи ҳолатининг оғиши, қўл статик ҳолатда бўлганда, дастгоҳнинг 
ҳизаланиши билан қопланади ва асбобнинг ўқи позициясини оғиш фақат РДБ 
бошқарув дастури ёрдамида тузатилиши мумкин, бу эса асбобнинг юзаси 
билан алоқа қилиш жойида чиқариладиган қатламнинг барқарорлигини 
таъминлайди. 
Умумий ишда кўп ўқли фрезалаш операциясининг вақти чиқиб кетиш 
воситаси траекториясининг функцияси ва кесиш режимидир: 
3 
Бу эрда: l-асбобнинг ишчи қисмининг узунлиги; Sz-ҳар тиш учун ем; t -
кесишнинг чуқурлиги; v-кесиш тезлиги; n-ўтиш сони. 
Ишлов беришнинг технологик қийматининг ўзгарувчан таркибий 
қисмининг умумлаштирилган кўрсаткичи билан ишлов беришнинг 
аниқлигини таъминлашнинг нархини баҳолаш таклиф этилади: 
4 
Бу эрда Cо-дастгоҳ асбоб-ускуналарининг чиқиш аниқлигига қараб 
харажатлар компоненти; F
d
-машина ускуналарининг ишлаш вақтининг 
ҳақиқий йиллик жамғармаси. 
SolidWorks CAD/CАМ/CАЕ/PDМ тизими РДБ машинасида фазовий 
жиҳатдан мураккаб қисмларни қайта ишлашни визуализация қилиш учун 
ишлатилган. 
РДБ машинасида қаттиқ қисм SolidWorks CAD/CАМ/CАЕ/PDM 
тизимидан фойдаланган. SolidWorks интеграциялашган дастурий эчимлари 
гибрид параметрик моделлаштиришнинг илғор технологияларига, CWR-
PDM ва CWR-Wоrkflow электрон ҳужжат айланишининг интегр ациялашган 

---

45 
воситаларига, шунингдек кенг кўламли ихтисослашган модулларга 
асосланган.