Изланувчилар online илмий-амалий

• Moddiy nuqtaning traektoriyasi grafigi chizildi; 
• Moddiy nuqtaning tezligi va tezlanishi vaqt funksiyasi sifatida aniqlanadi; 
• Berilgan boshlang’ich shartlar bo’yicha moddiy nuqtaning harakati, tezligi va 
tezlanish vektorlarining o’zgarishi animatsiyalari hosil qilinadi; 
• Hozirgi kunda kompьyuter texnologiyalari keng miqiyosda rivojlanib borishi 
oddiy va murakkab matematika va mexanika masalalarni analitik yechish 
imkoniyatiga ega ega ekanligi aniq misolda isbot etib berildi. 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. Мирзакаримов Э.М. Maple 7 дастури ёрдамида олий математика 
масалаларини ечиш. 1-қисм. Фарғона.:ФарПИ.-2010. 
2. Кирсанов М.Н. Maple и Maplet решение задач механики. М.: Лань.-
2012. 
 
 
DINAMIKA MASALALARINI MATEMATIK DASTURLASHTIRISH 
ASOSIDA YECHISH MUAMMOLARI 
t.f.n. , dotsent T.M. Sobirjonov,katta o’qituvch Sh. Abdullayev , 2-19 BIQ guruh 
talabalari - Abduvahobov B, Uzoqov U.
 
Oxirgi o’n yilliklarda matematik, fizik, muhandislik va iqtisodiy 
masalalarni yechishga ko’p vaqt sarflanar edi. Hozirgi kunda esa bu 
masalalarni yechishga mo’ljallangan bir qancha dasturlar yaratilgan bo’lib, bu 
dasturlar murakkab matematika masalalarini yechish vazifalarini bajarishga 
mo’ljallangan. Bu dasturlar jumlasiga Maple, Mathcad va Matlab dasturlarini 
aytib o’tish mumkin. 
Nazariy mexanika fani harakatlarning eng oddiysi-mexanik harakatni 
o’rganadi. Mexanik harakat deb, vaqt o’tishi bilan jismlarning fazodagi bir -biriga 
nisbatan holatlarining o’zgarishiga aytiladi. Harakatning boshqa turlari-issiqlik,
ximik va boshqa jarayonlardagi harakatlar ham mexanik harakatlar asosida yuz
beradi. Shuning uchun harakatni to’la bilgan holdagina boshqa harakatlarni 
tekshirishga kirishish mumkin. Ikkinchidan, jismlarning tinch holati aslida nisbiy 
tushuncha bo’lib, tabiatda absolyut qo’zg’almas jism topilmaydi. Demak, biz 
tinch holatda deb hisoblagan jismlar Yer kurrasi va planetalar bilan birga juda 
murakkab harakatda bo’ladi. 
Mexanika masalalarini yechishda Maple va Mathcad dasturidan 
foydalanish katta ahamiyatga ega. Chunki kinematika va dinamika masalalarida 
moddiy nuqta va jismlarni harakatini tekislikda va fazoda o’rganish uchun grafik 
tasvirlash va animatsiyani qo’llash ularni chuqur o’rganishga yordam beradi.
Maqolaning maqsadlari quyidagicha: 
• Talabalarda mexanik hodisalarning matematik modelini qurish tasavvurlarini 
uyg’otish. 

---

108 
•  Tabiat qonunlarining jismlar harakatiga ta’sirini aniq misollarda ko’rsatish.
Mazkur ilmiy maqolada “Nazariy mexanika” faninig dinamika qismidagi 
moddiy nuqtaning tebranma harakatini dinamik tahlil qilish va kompyuter 
yordamida uning harakat tryektoriyalarini chizish, animatsiyalarini yaratish 
ko’rsatilgan. 
Dinamikada jismlarning harakati ularning massasi va ta’sir etuvchi 
kuchlarni hisobga olingan holda tekshiriladi. Uning harakat differentsiyal 
tenglamasini tuzish va integrallash ko’p vaqt sarflashga olib keladi. Harakat 
grafigini qurish va animatsiyalarini hosil qilish esa faqat kompyuter usulida 
mumkin. Bu usulning afzalligini quyidagi aniq misollarda ko’raylik.