Изланувчилар online илмий-амалий

 
 
KINEMATIKA MASALALARINI MATEMATIK DASTURLASHTIRISH 
ASOSIDA YECHISH MUAMMOLARI 
t.f.n. , dotsent T.M. Sobirjonov, assistent K. Oqyo’lov , 27-18 MST guruh 
talabalari- Tilovov Jasurbek, Jumaev Mirzohid.
 
So’nggi yillarda shaxmat o’yini uchun dasturlar emas, balki simvolli 
matematika yoki komp yuter algebrasining yangi dasturiy tizimlari kompyuter 
intellektual quvvatining ko’rsatkichi bo’lib bormoqda. Matematik ifodalar ustida 
simvolli amallarni bajarish uchun yaratilgan bunday tizimlar matematiklarning 
ishini keskin yengillashtirish va effektivligini orttirish darajasiga yetib bordi. 
Nafaqat matematik ifodalar balki mexanika masalalardagi juda murakkab bo’lgan 
grafiklarni qurish va ularni animatsiyalarini hosil qilish mumkin.
Nazariy mexanika fani harakatlarning eng oddiysi-mexanik harakatni 
o’rganadi. Mexanik harakat deb, vaqt o’tishi bilan jismlarning fazodagi bir -biriga 
nisbatan holatlarining o’zgarishiga aytiladi. Harakatning boshqa turlari-issiqlik,
ximik va boshqa jarayonlardagi harakatlar ham mexanik harakatlar asosida yuz
beradi. Shuning uchun harakatni to’la bilgan holdagina boshqa harakatlarni 
tekshirishga kirishish mumkin. Ikkinchidan, jismlarning tinch holati aslida nisbiy 
tushuncha bo’lib, tabiatda absolyut qo’zg’almas jism topilmaydi. Demak, biz 
tinch holatda deb hisoblagan jismlar Yer kurrasi va planetalar bilan birga juda 
murakkab harakatda bo’ladi. 
Mexanika masalalarini yechishda Maple va Mathcad dasturidan 
foydalanish katta ahamiyatga ega. Chunki kinematika va dinamika masalalarida 
moddiy nuqta va jismlarni harakatini tekislikda va fazoda o’rganish uchun grafik 
tasvirlash va animatsiyani qo’llash ularni chuqur o’rganishga yordam beradi.
Maqolaning maqsadlari quyidagicha: 
• Talabalarda mexanik hodisalarning matematik modelini qurish tasavvurlarini 
uyg’otish. 
•  Tabiat qonunlarining jismlar harakatiga ta’sirini aniq misollarda ko’rsatish.

---

105 
Mazkur ilmiy maqolada “Nazariy mexanika” faninig kinematika qismidagi 
moddiy nuqtaning harakatini kinematik tahlil qilish va kompyuter yord amida 
uning harakat tryektoriyalarini chizish, animatsiyalarini yaratish ko’rsatilgan. 
Kinematikada jismlarning harakati ularning massasi va ta’sir etuvchi 
kuchlarni hisobga olmagan holda tekshiriladi. Jism harakatining harakteristikalari-
tezlik, tezlanish va boshqa kattaliklarni harakat tenglamalari yoki turli teorema va 
qoidalardan olish mumkin. Parametr sifatida t vaqt ishlatiladi.
1-masala. Moddiy nuqtaning harakat qonuni 
; 
koordinatalar usulida berilgan. Uning traektoriyasi, t=1sekdagi tezligi, urinma, 
normal va toʻliq tezlanishlari hamda shu nuqtada traektoriyaning egrilik radiusi 
aniqlansin.