Изланувчилар online илмий-амалий

ШТАМПЛАШ ЖАРАЁНИДА ДЕТАЛГА ШАКЛ БЕРИШДА 
ҚИСМЛАРНИНГ ДЕФОРМАЦИЯЛАНИШ ЖАРАЁНИНИ 
1
Т.ф.д.проф. Файзиматов Ш.Н., PhD Юсупов С.М. Ассистент,
2
 Абдуллаев 
Б.И., 
1
Фарғона политехника институти, 
2
Андижон машинасозлик 
институти 
 
Аннотация: Мақолада мажбурий чўзилиш ва кейинги шакл бериш билан 
деталнинг қалин деворларини шакллантириш қисми бўйлаб ўзгарувчан 
қалинлиги билан конуснинг қисмлари ишлаб чиқариш бўйича тадқиқот 
натижаларини кўриб чиқади. 
Калит сўзлар: девор қалинлиги, моделлаштириш, техника, қирқим. 

---

75 
NX-11 дастурий пакетида кўриб чиқилаётган жараёнларни ўрганиш 
амалга оширилди, улар асосида назарий таҳлилда қўлланиладиган тахминлар 
аниқланди. 
Экспериментал тадқиқотлар лаборатория шароитида бажарилди. 
Тадқиқот натижаларини қайта ишлаш учун статистик усуллардан 
фойдаланилди. Ишлатиладиган асосий ускуналар CДМПУ-30 машинаси 
бўлиб, деа Global Performance ўлчов ускуналари сифатида ишлатилган. 
Шакллантириш қисми бўйлаб ўзгарувчан девор қалинлиги билан 
конуснинг қисмлар олиш учун маълум усуллари таҳлил бошлаб, икки 
операцияларни ўз ичига олган шакллантириш усули таклиф етилади: текис 
ҳалқа ёки юмалоқ тешикли мажбурий чўзилиш ва пастки қисмида бир тешик 
билан цилиндрсимон халқани кейинги киришиш қисмига боғлиқлиги билан 
чизилган. 
Тавсия етилган усулни қўллаш технологик жараённи лойиҳалашнинг 
илмий асосланган методологиясининг йўқлиги билан чегараланади. Ҳалқали 
мажбурий чўзилиш ва шакллантириш қисми бўйлаб турли қалинлиги билан 
цилиндрсимон чашка кейинги киришиш қисми билан чизилган максимал 
имкониятлари ҳақида ҳеч қандай чекловлар мавжуд эмас. 
1-расм. Маҳсулот чизмаси. 
Таҳлилий шарҳ тадқиқотнинг мақсадини аниқлаш ва вазифаларини 
ёритишга ёрдам берди. 
Шакллантириш қисми бўйлаб ўзгарувчан девор қалинлигига эга бўлган 
ичи конуссимон қисмларни пластик деформация усуллари билан ишлаб 
чиқариш жараёнларини ўрганишнинг биринчи босқичи NX-11 дастурий 
таъминоти ёрдамида амалга оширилди. 
1-жадвалда экстраксия жараёни учун ўрганилган параметрларнинг 
ўлчамсиз қийматдаги қабул қилинган қийматлари келтирилган. 
Конуссимон матрицада мажбурий чўзилиш билан лойиҳалашдан 
олинган натижаларига асосланиб, ҳалқасимон ва думалоқ лойиҳалаш-чизиш 
жараёнини икки босқичда кўриб чиқиш ўринли эканлиги (3-расм) девор 
қалинлигини аниқроқ ҳисоблаш имконини беради. 
Биринчи босқич конуссимон шар ҳосил бўлиши билан характерланади. 
Иккинчи босқич конуссимон косача ҳосил қилиш жараёнидан кейин 
бошланади ва цилиндрик косача ҳосил бўлишига сабаб бўлади. 

---

76 
Яхлитлаш r
қўш
/S < 0.4 радиуси нисбий қиймати билан муштчали 
чиқариш технологиясидан фойдаланиш хавфли бўлимда қалинлиги 
камайишига олиб келади, лекин цилиндр девор мажбурий инcелтме қиймати 
ошмайди. Бу ҳолда кейинги тежамкорлик барқарорлик ҳалқа шаклида зарар 
натижалари кўриб чиқилади. Кейинчалик тежамкорлик пайтида қисмнинг 
конуссимон қисмида r
қўш
/S >1.6 нисбат учун материал қалинлигининг ҳаддан 
ташқари ошиши кузатилади. 
Кейинчалик киришиш учун бўш цилиндрсимон чашка, цилиндрик 
косачани сиқиш жараёнини ҳам икки босқичга бўлиш мумкин. Биринчи 
босқич-қисмнинг конуссимон қисмини ҳосил қилиш, иккинчиси эса 
диаметри кичикроқ бўлган цилиндрсимон қисмни ҳосил қилиш. Чизиш 
пайтида ҳосил бўлган иккинчи цилиндр бўлаги тежамкорлик пайтида 
геометрик ўлчамларини ўзгартирмайди. Жараённи тўхтатиш моментида 
конуссимон бўлак ва талаб қилинган баландликдаги иккита цилиндрик бўлак 
ҳосил бўлган. 
Остки қисмида тешикли цилиндрсимон пружинани киргизишда ҳосил 
қилувчи қисм ва тешик диаметрлари бўйлаб турли девор қалинликлари учун 
пружинанинг турғунлигини йўқотилиши кўриб чиқилди.