Izlanishning tuzilmasi

Birinchi bosqich
 
- muammolarni shakllantirish. Tadqiqot yo‘nalishidagi 
qarama-qarshiliklarning tahlili asosida asosiy vazifa – muammo shakllantiriladi va 
umumiy ko‘rinishda kutiladigan natija aniqlanadi. 
Ikkinchi bosqichda 
muammoning tarkibi ishlab chiqiladi. Mavzular, kichik 
mavzular, savollar belgilanadi. Ushbu komponentlarning tarkibi muammo (yoki 
kompleks muammo)ning shaklini (daraxtini) tashkil qilishi kerak. Har bir mavzu 
uchun tadqiqot sohasi aniqlanadi. 
Uchinchi bosqichda
muammoning dolzarbligi, ya’ni bu bosqichda ilm-fan va 
texnologiyalar uchun ahamiyati belgilanadi. Buning uchun har bir mavzu bo‘yicha 
bir necha e’tirozlar keltiriladi va tahlil asosida, tadqiqotlarni yaqinlashtirish usuli 
bilan, ushbu mavzu himoyasini ta’minlash maqsadida e’tirozlar asosli chiqarib 
tashlanadi. Bunday "taxlil" dan so‘ng oxir-oqibat muammoning tarkibi tuzaladi va 
mavzu, kichik mavzu, savollarning shartli kodi belgilanadi. 

---

Muammo asoslangan va uning tarkibi aniqlangandan so‘ng ilmiy xodim (yoki 
jamoa), odatda mustaqil ravishda ilmiy tadqiqot mavzusini tanlashga kirishadi. 
Ayrim olimlarning fikriga ko‘ra mavzuni tanlash tadqiqotni o‘tkazishga nisbatan 
murakkabroq bo‘ladi. 
Mavzularga bir qator talablar qo‘yiladi. 
Mavzu dolzarb bo‘lishi kerak
, ya’ni 
mavzu bugungi kunda yechilishi talab etiladigan muhim bo‘lishi kerak. Bu eng 
asosiy talablardan bo‘lib, hozirgi kunda uning darajasini aniqlaydigan mezonlar 
mavjud emas. 
Mavzu yangi ilmiy muammoni hal qilishi kerak (ilmiy yangiligi)
. Bu, degani, 
mavzu bunday qo‘yilishida hech qachon va hozirda ham ishlab chiqilmagan hamda 
uning takrorlanishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Takrorlanish faqatgina rahbariyatning 
topshig‘iga asosan raqobatda bo‘lgan korxonalarga qisqa muddatda davlat uchun 
muhim bo‘lgan vazifani yechish maqsadida berilishi mumkin.
Ilmiy va muhandislik tadqiqotlari o‘rtasidagi farq har yili tobora kamayib 
bormoqda. Biroq, mavzularni tanlayotganda, yangilik muhandislik emas, balki 
ilmiy, ya’ni tubdan yangi bo‘lishi kerak. Hatto yangi vazifa ishlab chiqilayotgan 
bo‘lsa-da, lekin u mavjud qonunlarga asoslansa, bu ilmiy ishlanma emas, 
muhandislik - iqtisodiy soha ishlanmalariga kiradi. SHuning uchun ilmiy vazifani 
muhandislik

iqtisodiydan ajratish kerak. Oldindan ma’lum bo‘lgan ishlanmalar 
ilmiy tadqiqot predmeti bo‘la olmaydi.