|
Farqlar skelet
Ayol skelet, qoida tariqasida, erkaklarga qaraganda kamroq. O'rtacha, u qisqa va 8 foizni tashkil etadi. Skeletning ayrim qismlari nisbati mavjud. Shunday qilib, masalan, ayollar torta va oyoqlarini qisqartirishadi. Agar biz turli xil somatotosuratlarni ko'rib chiqsak, bu munosabatlar farq qilishi mumkin. Masalan, ayollarda odatda bir xil o'sish erkaklarga qaraganda uzunroq turadi. Shu sababli, dastagining uzunligi va tizzalariga zarar etkazish xavfi ortib bormoqda. Bundan tashqari, ayollarning og'irlik markazi erkaklarnikidan past, shuning uchun ular muvozanatni saqlash osonroq.
|
C h iqar uv jarayon lari. Bu yrak la r fiziologiyasi, Buyrak va uning vazifalar, Siydik miqdori, tarkibi vaxossalari, Siydik chiqarish, Ter ajralishi
|
3-топшириқ. Кейс топшириқлари бўйича муаммони ечиш йўлларини топинг.
1-кейс
Кейс баёни; Раъно эрталаб ишга шошаётганлиги сабабли қизи Гулбонуга нонушта тайёрлашни буюрди. Гулбону билмаган ҳолатда иссиқ чойнакни ушлаб олди. Қўрққанидан чинқириб қўлини тортиб олди ва онасидан қизиқиб сўради, ойижон нима учун одамнинг қўли иссиқ чойнакни ушлаганда оғрийди деб сўради. Сиз ушбу жараённи қандай изоҳлайсиз?
Кейс саволлари;
Одам териси қандай тузилишга эга?
Teri — odam va hayvonlar tanasining tashqi qoplami. Organizmni tashqi taʼsirdan himoya qiladi, sezish, moddalar almashinuvi, organizmdan keraksiz moddalarni chiqarish, termoregulyatsiya va boshqalarda qatnashadi. Katta yoshdagi odamda T. satqi 1,5 — 2 m2, qalinligi gavdaning turli joyida turlicha boʻlib, 0,5 mm dan 2 mm gacha. Kaft va tovonda 4;mm ga yetadi. T. butun badanni qoplab, ogʻiz, burun, siydik chiqarish kanali, anus sohasida shilliq qavatga aylanadi. T. oʻziga xos rang va tusga ega, u donador va muguz kavatlarning qalinligiga, tomirlarning yuza joylashishiga, shu bilan birga melanin pigmentining koʻpozligiga qarab belgilanadi. T. ning rangi tashqi va ichki omillar taʼsirida oʻzgarib turishi mumkin. T. yuzasi, odatda, notekiye, unda sonsanoqsiz egatcha, burma va chuqurchalar boʻlib, ular birbiri bilan kesishgan joylarda uchburchaklar, rombiklar shaklini hosil qiladi. Panjalarning dorsal yuzalarida bular, ayniqsa, yaqqol koʻrinib turadi. Barmoqlarning kaft yuzalarida teri egatchalari konsentrik aylana shaklida joylashgan. Bu shakllar xar bir shaxsda oʻziga xos naqshni hosil qiladi. Shaxsni aniklashda (daktiloskopiya), odatda, shu naqshlar izidan foydalaniladi.
Рецепторлар терида вазифа бажаради?
Retseptorlar (lotincha: receptor — qabul qiluvchi) — tashqaridan (eksterotseptorlar) yoki organizmning ichki muhitidan (interotseptorlar) taʼsirotni qabul qilib va uni nerv impulslariga aylantirib, markaziy nerv sistemasiga oʻtkazib beradigan sezuvchi nerv tolalari uchlari yoki maxsus hujayralar.
Eksterotseptorlar odam yoki hayvon tanasining tashqi yuzasida joylashgan boʻlib, tashqi muhit taʼsirotlari (Mas, yorugʻlik, tovush toʻlqinlari va boshqalar)ni, monomodal R. faqat bir xil (Mas, mexanik taʼsir yoki yorugʻlikni), polimodal R. esa har xil (Mas, kimyoviy va mexanik) taʼsirotni bir vaqtda qabul qiladi. Shuningdek, interoretseptorlar, birlamchi R. va ikkilamchi R. bor. Birlamchi R.ning tashqi taʼsirni qabul qiluvchi negizi sensor (sezuvchi) neyronda boʻlib, u taʼsirotdan bevosita (birinchi) qoʻzgʻaladi. Ikkilamchi R.da esa taʼsirlovchi bilan sensor neyron oraligʻida tashqi taʼsirot energiyasini nerv impulslariga oʻzgartiruvchi qoʻshimcha maxsus hujayralar mavjud. R. taʼsirlanishidan hujayra membranasida bioelektr potensiallari retseptor potensiallariga oʻzgaradi. Bunda retseptor hujayra ritmik impulslarni bevosita hosil qiladi yoki ularni boshqa neyronda sinapslar vositasida paydo boʻlishiga olib keladi. Taʼsirotning uzoq davom etishi tufayli R.dan boshlanuvchi nerv tolasida impulslar chastotasi kamayib ketadi, natijada fiziologik adaptatsiya vujudga keladi. Har xil R. funksiyasi (Mas, vestibulyar apparatdagi va boshqa R.) oʻzaro bogʻliq. Ular faoliyatini markaziy nerv sistemasi boshqaradi. R. funksiyasi bioelektr potensiallarini bevosita R.dan yoki u bilan bogʻliq nerv tolasidan, shuningdek, R. qoʻzgʻalishidan hosil boʻlgan reflektor reaksiyalarni qayd etish yoʻli bilan oʻrganiladi.
Нима учун Гулбонунинг қўли оғриди?
Quyidagi holat Gulbonuning terisida kuzatilgani uchun uning qo’li og’ridi.Yuqori harorat, kimyoviy moddalar (ishqor, kislota, ogʻir metallarning tuzlari va boshqalar), elektr toki va radioaktiv nurlar taʼ-sirida toʻqimalarning shikastlanishi. Shunga koʻra, termik Kuyish, kimyoviy moddalar va nurlar taʼsirida Kuyish farq qilinadi. Turmush va ishlab chiqarishda yuqori temperatura taʼsirida Kuyish, yaʼni termik Kuyish koʻp uchraydi.
Гулбону иссиқ чойнакни ушлаб олгач, нега тезликда қўлини тортиб олди?
Shartsiz reflekslar, tur reflekslari — organizmning ichki va tashqi qoʻzgʻatuvchilar taʼsiriga nisbatan oʻzgarmas, genotip bilan bogʻliq boʻlgan, yaʼni irsiylanadigan reaksiyasi. "SH.r." terminini I.P. Pavlov muayyan qoʻzgʻatuvchilarning retseptorlarga taʼsiri natijasida yuzaga keladigan reflekslar (ogʻizga ovqat tushganida soʻlak ajralishi, barmoqqa oʻtkir narsa sanchilganida tortib olinishi va boshqalar)ni ifodalash uchun fanga kiritgan (1903). Shartsiz reflekslar, asosan, markaziy nerv sistemasining quyi boʻlimlari (gangliylar, orqa miya, bosh miya dastasi va boshqalar) bilan bogʻliq. Shartsiz reflekslarda qoʻzgʻalishning retseptorlardan effektorga oʻtadigan yoʻli reflektor yoyi deyiladi. Shartsiz reflekslar turning barcha individlari uchun umumiy boʻlib, organizm xattiharakatini doimiy (oʻzgarmas) muhit sharoitiga moslanishini taʼminlaydi.Mana shu jarayon yani qo’lining beixtiyor issiqlkik tasirida kuyishi oqibatida Gulbonuning shartsiz refleksi ishladi va u qo’lini choynakdan tortib oldi.
4-топшириқ. Тушунчаларни мосини топинг
Do'stlaringiz bilan baham: |
