Ызбекистон республикаси олий ва

Eshik  va  derazalarga  ishlatiladigan  tavaqali  oshiq-moshiqlar.  Eshik  va 

deraza  tavaqalarini  osish  uchun  hamda  ko‘tarib  ochiladigan,  tushirib  ochiladigan 

framugalarni  va  fortochkalarni  birlashtirish,  uchun  xizmat  qiladi.  Har  qaysi  oshiq-

moshiq  sharnirli  ikkita  tavaqadan  tuzilgan.  Har  bir  tavaqa  bitta  po‘lat  plastinkadan 

iborat,  plastinkaning  bitta  uzala  qirrasi  o‘yilgan,  buning  natijasida  hosil  bo‘lgan 

chiqiqni bukib sharnir hosil qilinadi (bukma tavaqalar). Tavaqa ikkiga buklangan enli 

plastinkadan  yasalgan  bo‘lishi  ham  mumkin,  bu  holda  plastinkaning  bukilgan  joyi 

sharnir hosil qiladi. 

Tavaqali  oshiq-moshiqlar  tuzilishi  jihatidan  quyidagi  xillarga  ajratiladi: 

sterjeni  olinadigan  sharnirli  oshiq-moshiq  (bautom),  sterjeni  bitta  tavaqaga 

olinmaydigan  qilib  o‘rnatilgan  yarim  sharnirli  oshiq-moshiq,  sterjeni  sharnirdan 

mutlaqo chiqmaydigan sharnirli oshiq-moshiq; olinmaydigan oshiq-moshiqlar. 

---

 

82 

 

 

20-rasm. Tavaqali oshiq-moshiqlar: 

a) bukma tavaqali; b) qayirib o‘rnatilgan tavaqadi; d) eshik tavaqasi yoki deraza romi 

yon cho‘pining qalinligiga qarab oshiq-moshiq tanlash; e) sharnir sterjeni 

olinmaydigan qilib mahqamlangan oshiq-moshiq; f) sterjeni bir tavaqaga 

olinmaydigan qilib mahkamlangan yarim sharnirli oshiq-moshiq; g) sterjeni 

sharnirdan olinadigan oshiq-moshiq; h) naplavli tavaqalar osiladian oshiq-moshiq 

 

Qimirlamaydigan sterjenlardan sharnirlarni chiqarish uchun eshik yoki deraza 

tavaqalarini  ko‘tarib  bo‘lmaydigan  hollarda  sterjeni  olinadigan  oshiq-moshiqlar 

ishlatiladi;  Bunday  eshik  yoki  deraza  tavaqalarini  olish  uchun  oshiq-moshiqlar  bir-

biridan chiqarish kifoya. Sterjenlarni sharnirlardan chiqarish uchun eshik yoki deraza 

tavaqalarini  ko‘tarsa  bo‘ladigan  hollarda  yarim  sharnirli  oshiq-moshiqlar  ishlatiladi. 

Sterjeni  sharnirlardan  olinmaydigan  qilib  mahkamlangan  oshiq-moshiqlar  kichikroq 

deraza  tavaqalari  va  framugalar,  fortochkalar  uchun  ishlatidadi.  Ularni  olish  uchun 

har  bir  oshiq-moshiqning  bitta  tavaqasi  kesakidan  ajratiladi.  Tavaqali  oshiq-

moshiqlarni  tanlashda  deraza  tavaqasining  yoki  eshik  tavaqalarining  o‘lchamlarini 

hamdaeshik  yon  cho‘plarining  qalinligini  e’tiborga  olish  kerak.  Oshiq-moshiqning 

uzala  chetidan  eshik  yoki  deraza  tavaqasi  brusogining  yon  qirrasigacha  bo‘lgan 

oraliq  (oshiq-moshiqning  va  brusoklarning  o‘lchamlariga  qarab)  6-11  mm  bo‘lishi 

lozim. 

Oshiq-moshiq  tavaqalarining  qing‘ir-qiyshiq  bo‘lishiga  yo‘l  qo‘yilmaydi. 

Oshiq-moshiq  tavaqalarini  juftlashtirganda  yuzalari.  bir-biriga  yopishib  turishi, 

oshiq-moshiqning  bukilgan  joyidagi  trubka  tavaqaga  jips  tegib  turishi,  tavaqa  bilan 

trubkaning  egilgan  cheti  orasidagi  tirqish  0,3  mm  dan  katta  bo‘lmasligi  lozim. 

Shuruplar  qalpog‘i  tushib  turadigan  teshikning  cheti  to‘g‘ri  zenkovka  qilingan  va 

silliq bo‘lishi, shurupning tekis qalpog‘i shu uyaga botib, tavaqa yuzi bilan bir tekis 

bo‘lishi lozim. Oshiq-moshiqlar g‘ijillamasdan va liqillamasdan bemalol ochilishi va 

---

 

83 

yopilishi kerak. Oshiq-moshiqlarga qo‘shib beriladigan shuruplar, komplekti alohida 

paketga  solinadi.  Oshiq-moshiqlar  pachka  qilib  bog‘lanib,  qalin  qog‘ozga  o‘raladi 

yoki karton qutiga joylanadi. 

Olinmaydigan  oshiq-moshiqlar  deraza  romlarini  va  balkon  eshiklari 

tavaqalarini  osish  uchun  ishlatiladi.  Ularning  tavaqalari  deraza  yoki  eshik 

tavaqalarining yon cho‘plariga (brusoklariga) va kesaki brusoklariga belgi qo‘yilgan 

joyigacha  qoqib  yurgiziladida,  shtiftlar  bilan  mahkamlanadi,  shtiftlar  oshiq-moshiq 

tavaqasidagi teshikka kirgizilib, tavaqaga nisbatan tik qoqilishi lozim. 

 

 

21- rasm. Eshik tutqichlari, knopkasimon tutuqichlar va fal. 

 

Odamlar  juda  ko‘p  kirib-chiqib  yuradigan  jamoatchilik  binolarining  eshikari 

ichkariga  va  tashqariga  ochiladigan  bo‘lishi  lozim.  Shuning  uchun  bunday  eshik 

tavaqalari  prujinali  ikki  yoqli  oshiq-moshiqlarga  osiladi.  Eshik  bandlari  xilma-xil 

bo‘ladi.  Yuqoridagi  rasmda  uch  xil  band  ko‘rsatilgan.  Ular,  yaxlit  metalldan 

shtamplab za parchinlab, shuningdek metall, yog‘och, shisha, plastmassadan yig‘ma 

qilib  yasaladi.  Tashqaridan  kiriladigan,  xonadan-xonaga  o‘tiladigan  va  balkon 

eshiklari bir-biridan farq qiladi.