3.2. Yog’och tolali plita.
Bunday plitalar maydalab tolalarga ajratilgan yog‘ochdan presslab yasaladi.
Ingichka yog‘och tolalarini yuqori temperaturada katta bosim bilan presslab, hamma
tomoni bir xilda pishiq bo‘lgan bir jinsli material hosil qilinadi. Pushtaxtalar, yog‘och
taxta qiyqimlari, payrahalar, qirindilar hamda o‘tin, yog‘och chiqindilari, sellyuloza-
qog‘oz va oshlash-ekstrakg korxonalarining chiqindilari ana shunday plitalar uchun xom
ashyo -hisoblanadi. Bunday plitalar uchun zig‘irpoya, nashapoya to‘ponini va shakar
qamishi qoldig‘ini ishlatsa ham bo‘ladi.
Keyingi vaqtlarda bunday plitalar gidroliz zavodlari chiqindilaridan, chunonchi,
lignindan yasalmoqda (lignin-tolali plitalar).
Plita yasash asosan quyidagi ishlarni o‘z ichiga oladi: yog‘och qoldiqlarini qirqish
mashinasida maydalash; hosil bo‘lgan payrahalarni o‘yuvchi natriyning 1-2 protsentli
eritmasiga solib qo‘yish, so‘ngra issiq suvda chayish, chayilgan payrahalarni defibrer
mashinalarda (ba’zan maxsus tegirmonda) ishqalab yoki bolg‘ali maydalash
mashinasida maydalab, tolasimon holga keltirish; hosil bo‘lgan massaga parafinli
emulsiya (gigroskopikligini kamaytirish uchun), antiseptik va o‘tdan himoyalovchi
suyuqliklar (antipirenlar), o‘ta qattiq plitalarga esa sintetik smolalar ham singdirish;
hosil bo‘lgan massani qolipga solib, 150- 165° temperaturada 10 - 50 kg/sm
2
bosimda
presslanadi, bosim kuchi plitaning talab qilingan zichligiga qarab keragicha
o‘zgartiriladi.
34
Qanday zichlikda presslanganligiga qarab, plitalar o‘ta qattiq, qattiq, bir oz
qattiq izolyasiya-pardozbop va izolyasiya plitalariga ajratiladi. O‘ta qattiq plitalarning
hajmiy og‘irliga 950 kg/m
3
, qattiq plitalarniki - 400 kg/m
3
, izolyasiya-pardozbop
plitalarniki - 250-350 kg/m
3
va izolyasiya plitalariniki 250 kg/m
3
dan kam bo‘lmasligi
kerak.
O‘ta qattiq, qattiq va bir oz qattiq plitalarning namligi 6-10% bo‘lishi, izolyasiya-
pardozbop plitalar bilan izolyasiya plitalariniki esa 12% dan oshmasligi kerak.
Plitalarning uzunligi 1200-3600 mm, eni 1200 va 1600 mm; o‘ta qattiq plitalarning
qalinligi 3 va 4 mm, qattiq plitalarniki - 3, 4, 5 va 6 mm, bir oz qattiq plitalarniki - 4, 5, 6
va 8 mm, izolyasiya pardozbop plitalarniki - 8, 12, 5 va 20 mm, izolyasiya plitalariniki 12,
5, 16 va 25 mm.
Plitalarning o‘lchamidan yo‘l qo‘yiladigan chetga chiqishlar: o‘ta qattiq va qattiq
plitalarning qalin ligida ±0,3 mm, bir oz qattiq va izolyasiya-pardozbop pli-talarning
qalinligida ±0,7 mm, izolyasion plitalarining qalinligida ±1 mm, uzunligi va enida ±5
mm
Plita qalinligini qirrasidan kamida 25 mm qochirib olti joyidan o‘lchash kerak:
har bir ko‘ndalang qirrasi o‘rtasidan va har bir bo‘ylama qirrasi ikki joyidan
o‘lchanadi; shu bilan birga, bo‘ylama qirraning o‘lchanadigan joylari oralig‘i plitaning
1/3 uzunligiga yaqin bo‘lishi lozim. Hamma plitalar to‘g‘ri burchak shaklida, qirralari
to‘g‘ri chiziqli va ustki yuzasiga perpendikulyar.bo‘lishi kerak.
O‘ta qattiq va qattiq plitalarning ustki yuzasi silliq va moy dog‘larisiz bo‘lishi
lozim. Bir oz qattiq plitalar bilan izolyasiya-pardozbop plitalarning ustki yuzasida
to‘r izlari bo‘lishiga yo‘l qo‘yiladi. Plitalarning ichki qavatlari ko‘ymagan, puxta
presslangan, qirralari shikastlanmagan, burchaklari sinmagan (uchmagan) bo‘lishi
lozim.
Yog‘och tolalardan yasalgan plitalar, devorlar, pardevorlar, to‘siqlar, eshiklar
qurish va ularni padozlashda qo‘llaniladi, shiplarga hamda passajir vagonlari va
izotermik vagonlar, boshqa binolarga ishlatiladi. Qalinligi 10 mm keladigan yog‘och-
tolali slitalardan qurilgan devorlar issiqlik o‘tkazmasligiligi jihatidan 30 mm li yog‘och
devor va 150-170 mm li g‘isht o‘rnini bosadi.
Binolarning ichini bezash uchun ishlatiladigan yeg‘och tolali plitalar qoplama
plita deb ataladi.
Qattiq, bir oz qattiq va pardoz-konstruksion plitalardan mebellar uchun shitlar va
boshqa detallar yasaladi.
Har bir plitaning orqa tomoniga zavodning nomi, plitaning turi, o‘lchami yozilgan
va OTK shtampi qo‘yilgan bo‘lishi lozim,
Plitalar pachka qilib taxlanadi va chetlariga taxtalar qo‘yib, po‘lat tasma yoki
arqonlar bilan bog‘lanadi. Bir oz qattiq plitalar, izolyasiya-pardozbop plitalar hamda
izolyasiya plitalari yog‘och panjaralar ichiga olib bog‘langani ma’qul.
Plitalar quruq binolarda saqlanishi lozim.
Uylarning, jamoat va ishlab chiqarish binolarining pollariga ishlatiladigan
yog‘och-tolali o‘ta qattiq plitalar sanoatda quyidagi o‘lchamlarda ishlab chiqariladi:
uzunligi 1200 dan 5400 mm gacha, eni 1200, 1600 va 1800 mm
g
qalinligi 3 va 4 mm
(uzunligi va enida ±5 mm, qalinligida ±0,3 mm dopusk qoldiriladi), Bu plitalar
yasaladigan yog‘och massaga suvga chidamli sintetik smolalar shimdiriladi. Boshqa
35
maqsadda ishlatiladigan o‘ta qattiq plitalarga qanday texnik talablar qo‘yilsa bu
plitalarga ham shu talablar qo‘yiladi. Bu plitalarning ustki yuzi qanday rangda bo‘lsa,
butun qalinligicha shu rangda bo‘lishi yoki gruntovka qoplanishi lozim.
Sanoatda pollarga ishlatiladigan yog‘och-tolali o‘ta qattiq parket plitalarining
yon chetlari to‘g‘ri xillari ham, yon chetlari ariqchali va chiqiqli xillari ham ishlab
chiqariladi. Parket plitalari butun qalinligicha bo‘yalishi shart (gruntovka qoplashga
yo‘l qo‘yilmaydi). Plitalarning o‘lchamlari: 200x200 mm, 300x300 mm, 400x400 mm
va 600x600 mm; qalinligi 4 mm; barcha o‘lchamlariga ±0,3 mm dan dopusk qoldirilgan.
Sanoatda yog‘och tolalaridan yasalgan rangli qattiq plitalarni uylar va jamoat
binolarining ichki devorlariga qoplash uchun ishlab chiqaradi. Bu xil plitalarning bir
tomoni emallangan bo‘ladi.
Rangli plitalar ikki xilda ishlab chiqariladi: A - sirti xira plita; B - sirti yaltiroq
plita. A tipidagi plitalar СЭМ markali emulsion bo‘yoqlar bilan, B tipidagi plitalar
karbamid-melamin-formaldegid emallari bilan bo‘yaladi.
Rangli plitalarning uzunligi 1800, 2200, 2500 va 2700 mm, eni 1000, 1600 va
1800 mm, qalinligi 3,5 mm; uzunligi va enidan ±5 mm; qalinligidan ±0,3 mm chetga
chiqishga yo‘l qo‘yiladi.
Rangli plitaning yuzi bir tusda, silliq, tirnalmagan, chizilmagan, pachoqlanmagan
va tekis, moy dog‘larisiz, suv va yorug‘lik ta’sir etmaydigan bo‘lishi lozim.
Plitaning ustki yuzi to‘g‘ri burchakli yoki kvadrat shaklli plitanikiga o‘xshash
bo‘lishi mumkin.
Plitalarning sirti ko‘pincha naqshli qog‘oz qistirmasi bo‘lgan sintetik smola
pardasi yopishtirib, qimmatli yog‘ochlar teksturasiga va rangiga o‘xshatib pardozlanadi.
Shitdan eshiklar, panellar yasashda, duradgorlik usulida, pardevorlar qurishda hamda
mebelsozlik korxonalarida ana shunday qoplamali plitalardan foydalaniladi.
Plita ustki (o‘ng) tomonining qirralari, qovurg‘asining zihlari shikastlanmagan,
burchaklari uchmagan va ezilmagan, ichki qatlami ajrab ketmagan bo‘lishi lozim.
Rangli plitalarni markalash, tashish va saqlash tartibi rangsiz plitalarnikidan
farq qilmaydi. Plitalar paketga aylanadi, har bir paketda bir xil o‘lchamli ikkita plita
bo‘ladi, ularning orasiga qog‘oz qo‘yib, o‘ng tomonlari bilan ustma-ust taxlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |