Ызбекистон республикаси олий ва

Kazein  yelimlari.  Kazein  yelimining  asosiy  tarkibi  (ГОСТ  3056–94)  sut 

oqsili  –  kazein  (yog‘i  olingan  tvorog)  hisoblanadi.  Yelim  kislotasi  kazein  hamda 

ishqor reagenti asosida olinadi. 

Toza  holatdagi  kazein  tez  bo‘kadi,  biroq  erib  ketmaydi  va  yelim  hosil 

qilmaydi. Kazein ishqorda yaxshi eriydi. Turli ishqorlar kazeinga turlicha ta’sir etadi. 

Masalan,  o‘yuvchi  natriyning  suvli  eritmasida  eritilgan  kazein  uzoq  muddat  (48 

soatgacha)  ishga  yaroqliligini  saqlaydi,  biroq  suvga  chidamsiz  bo‘ladi.  Ohak  sutida 

eritilgan kazein esa aksincha, suvga chidamli bo‘ladi, ammo uning ishga yaroqliligi 

juda  qisqa  bo‘ladi.  Bunday  yelimni  15–20  min  ichida  ishlatib  yuborish  lozim, 

shundan keyin u toshga aylanib qoladi (qotib qoladi) va keyin ishlatib bo‘lmaydi. 

Duradgorlikda  faqat  kukun  holatidagi  kazein  yelimi  ishlatiladi.  Qukun 

holatidagi kazein yelimida suvdan tashqari hamma komponentlar bo‘ladi. 

Kukun  holatidagi  kazein  yelimi  sarg‘ish-oq  rangli,  begona  aralashmalarsiz, 

hasharotlarsiz,  ularning  qurtlarisiz  va  mog‘orsiz  bir  jinsli  modda  bo‘lishi  kerak. 

Osongina  uvalanib  ketadigan  qumoqlar  bo‘lishiga  yo‘l  qo‘yiladi.  Yelim  kukunidan 

chirigan hid kelmasligi kerak. 

Poroshok  holatidagi  kazein  yelimi  ichiga  pergament  yoki  qalin  upakovka 

qog‘ozi  qo‘yilgan  faner  bochkalar  va  yashiklarga  joylanadi,  shuningdek,  ko‘p 

qatlamli  zich  kraftsellyuloza  qoplarga  joylanadi.  Tarada  boshqa  yozuvlar  bilan  bir 

qatorda yelimning ishlab chiqarilgan vaqti ko‘rsatilishi lozim. 

---

 

51 

Kazein  yelimi  yetkazib  beruvchi  zavodda  upakovkalangan  holatda 

temperaturasi  30°С  dan  yuqori  bo‘lmagan  usti  yopiq,  shamollatib  turiladigan 

xonalarga o‘rnatilgan taxta supalar ustida quruq holatda saqlanadi. 

Elimli  qopni  isitish  pechkalari,  bug‘  trubalari  va  boshqa  ,  issiqlik  manbalari 

yaqiniga  qo‘yish  taqiqlanadi,  chunki  40

S

S  temperaturada  kazein  yopishtirish 

xossasini yo‘qotadi. Kukun holatidagi yelimning saqlanish muddati – 5 oy. 

Kazein  yelimi  solingan  idishni  ochilganidan  keyin  uni  obdan  aralashtirish 

lozim, chunki tashish vaqtida kukunning og‘ir tarkibiy qismlari (o‘yuvchi natriy, mis 

kuporosi)  tagiga  tushib  qoladi.  Shu  sababdan  bir  idishdagi  yelimning  xossasi  hatto 

zavodda bir xil retsept bo‘yicha tayyorlangan bo‘lsa ham har xil bo‘lishi mumkin. 

Elim  eritmasini  tayyorlashda  kukun  holatidagi  yelim  uy  temperaturasidagi 

(14–20°С)  suvga  uzluksiz  sepib  va  aralashtirib  turiladi.  Kukun  suv  bilan  1:1,7  dan 

2,3  nisbatgacha (kerakli qovushoqlikka  qarab)  aralashtirilishi mumkin.  Eritmani  oz-

ozdan  tanaffus  bilan  bir  soat  davomida  oq-kul  rang  yoki  bir  oz  binafsha  rangli 

kerosin hidli, bir jinsli qaymoqsimon massa hosil bo‘lguncha qorishtiriladi. 

Qorishma  juda  quyuqlashib  ketganda  qorishtirishni  qorishma  suyulguncha 

to‘xtatib  turiladi,  suv  qo‘shish  yaramaydi.  Erimagan  qumoqlar  qolmaguncha 

yaxshilab qorishtirish lozim. 

Tayyor  yelim  eritma  yog‘och  kurakchadan  uzluksiz  oqim  tarzida  yoki 

kurakcha  sirtida  yaltiroq  parda  hosil  qilib  ingichka  bo‘lib  oqib  tushadi.  Tayyor 

bo‘lgan yelim eritmani qo‘lga olganda barmoqlar orasida cho‘zilib yopishadi. 

Kazein yelimining ish eritmasining ishga yaroqlilik muddati (retseptiga qarab) 

4–7 soat bo‘lishi mumkin, shundan keyin u quyuqlashadi. Quyuqlashib qolgan yelim 

cho‘tkadan oqib tushmaydi, ishlatish uchun yaroqsiz bo‘lib qoladi. Yelim eritmasiga 

uning qovushoqligini kamaytirish uchun suv qo‘shishga yo‘l qo‘yilmaydi. 

Kazein  yelimlari  mustahkam  birikma  hosil  qiladi,  biroq  unda  ishqor  ko‘p 

bo‘lgani  uchun  (oshlovchi  moddalari  ko‘p  bo‘lgan)  yog‘och  rangini  o‘zgartiradi. 

Ular mebel shitlarini tayyorlashda, qalin list materiallarni (fanerlar, yog‘och-qirindili 

plitalarni)  yopishtirishda,  yog‘ochni  yelimlashda,  dekorativ  qog‘oz  qatlamli  plastik, 

karton matolarni yopishtirishda ishlatiladi.