sirtlari orasidagi bog‘lanish. Yog‘ochlarni va yog‘och-qipiq plitalarni yelimlashda
ko‘pincha hayvonot yelimlari va karbamidli yelimlar yaxshi adgeziya hosil qiladi.
Ulardan pardozlashda, mebellar uchun shitlar va plitalar tayyorlashda foydalaniladi.
bilan xarakterlanadi. Yog‘ochlarni yelimlashda ishlatiladigan yelimlarning hammasi
hosil qiladigan mustahkamlik yorishga sinashda, mebel tayyorlash uchun belgilangan
texnikaviy shartlarga mos kelishi (yopishtirilib pardozlashda kamida 10 kgk/sm
bo‘ladigan ichki ishqalanishga aytiladi. Yelimning qovushoqligi turli xil yopishtirish
uchun (ish qovushoqligi) ishlatish mumkinligini ko‘rsatadi. Shartli qovushoqlik
miqdordagi 20°С temperaturali distillangan suvning oqib tushish vaqti (sekund)ga
Qovushoqligi yetarlicha bo‘lmagan yelimlar yog‘ochga tezda shimilib ketadi,
shu sababdan yelimli birikma mustahkamligi pasayadi. Yelim qovushoqligi (har xil
tipdagi yelimlar uchun turlicha bo‘lgan) ortishi bilan ularning shimilish xossasi
yelimlarni sirtga surkash qiyin, bunda ular odatda qalin mustahkam bo‘lmagan yelim
47
Elim eritmasining
konsentratsiyasi deb, uning tarkibida quruq tovar yelimning
protsent miqdoriga, smolali yelimlarda esa quruq moddalarga aytiladi va eritma
massasiga nisbatan protsentlarda ifodalanadi. Yelim eritmasining konsentratsiyasi
qancha yuqori bo‘lsa, uning qovushoqligi shuncha yaxshi bo‘ladi.
Suvga chidamliligi yelimli birikmaning nam ta’sirida mustahkamligini
pasaytirmaslik xossasidir.
Elimlar suvga chidamliligi bo‘yicha suvga chidamliligi oshirilgan, suvga
chidamli va cheklangan suvga chidamli xillarga ajratiladi.
Suvga chidamli yelimlarga ko‘pchilik sintetik yelimlar, cheklangan suvga
chidamli yelimga kazein yelimlar, suvga chidamsiziga glyutenli yelimlar kiradi.
Elimlarning ishga yaroqliligi yelim eritmasining foydalanish uchun yaroqli
holatini saqlab qolish vaqti bilan xarakterlanadi. Glyutinli yelimlardan tashqari,
yelimlarning nshga yaroqliligi 2–8 soat bo‘lishi mumkin. Shu vaqtdan keyin yelim-
lar quyuqlashadi, buning natijasida yelimning yopishtirish xu-susiyati kamayadi va
uni detal sirtiga surkash qiyinlashadi. Glyutinli yelimlarni bir necha kungacha
ishlatish mumkin. Quyuqlashib qolgan yelim isitiladi.
Elimning yog‘ochdan sizib o‘tishi va shuningdek, yelim ta’siridan yog‘och
rangining o‘zgarishi shponlarni pardozlashda kuzatiladi. Yelimning sizib o‘tishi
pastda joylashgan yelim qatlamining shimilib o‘tishi natijasida shponning tashqi
sirtida yelim dog‘larining hosil bo‘lishidan iborat. Bunga eritmaning yetarli darajada
qovushoq va quyuq bo‘lmaganligi, pardozlash vaqtida bosimning ortiqcha bo‘lishi,
yog‘och yoki yelimda kislotalar va ishqorlar bo‘lishi sabab bo‘ladi.
Elimlarning biologik chidamliligi har xil bo‘ladi. Organik yelimlar qulay
sharoitlar mavjud bo‘lganda mikroorganizmlar uchun yaxshi oziq muhiti bo‘lib
hisoblanadi. Bunday yelimlarni bakteriyalar va zamburug‘lar oson yemiradi, bu esa
yelimli birikma mustahkamligini keskin kamaytaradi Sintetik smolalar –
zamburug‘larga chidamli bo‘ladi.
Elimning qotishi (yopishishi, qotish tezligi ) uning turi va tarkibiga bog‘liq.
Hayvonot yelimining qotishi yelimlash temperaturasiga va yelim choklaridan
suvning bug‘lanib ketish tezligiga bog‘liq. Sintetik yelimlarning erimaydigan qattiq
holatga o‘tishi kimyoviy reaksiya natijasida sodir bo‘lib, yuqori temperaturada
reaksiya juda tez o‘tadi.
Elimlar tashqi ko‘rinishi bo‘yicha suyuq, kukunsimon va plyonkasimon
yelimlarga ajratiladi.
Elimlar reaksiyaga kirishishi bo‘yicha termoreaktiv (qaytmaydigan) va
teploplastik (qaytadigan) bo‘lishi mumkin. Termoreaktiv yelimlar issiqlik va
katalizatorlar ta’siri ostida suyuq holatdan qattiq erimaydigan holatga (rezol,
mochevina va melamin smolalariga) o‘tadi. Termoplastik yelimlar issiqlik ta’sirida
suyuqlanadi, sovigandan keyin esa yana kimyoviy tarkibini o‘zgartirmasdan qotadi.
Bunday yelimni keyin yana isitib yumshatish mumkin, masalan, go‘shtparda va
suyak yelimlari, novolak smolalari, suyuluvchan yelimlar va h.k.
Do'stlaringiz bilan baham: 
