Ызбекистон Республикаси Олий ва

Sinov savollari: 

1.  O„simlikshunoslik fanining maqsadi va vazifalari. 

2.  O„simlikshunoslik fanida qanday tadqiqot usullari qo„llaniladi? 

3.  O„simlikshunoslik fani qanday fanlar bilan bog„langan? 

4.  O„simlikshunoslik fanining asosiy rivojlanish etaplarini aytib bering. 

5.  Madaniy o„simliklar tasnifi qanday tuziladi? 

6.  O„simlikshunoslik fanining rivojlanishiga hissa qo„shgan olimlar va ularning ilmiy 

ishlari. 

 

DONLI EKINLAR.  

TIPIK DON EKINLARI.  

 

   

 

Donli  ekinlarining  umumiy  tavsifi.  Donli  ekinlarning  o‘sish  va  rivojlanish 

fazalari. Donli ekinlar donining kimyoviy tarkibi. Donli ekinlarning formalari. Kuzgi 

don ekinlarining ahamiyati.   

 

Don  ekinlari  butun  yer  sharidagi  insonlarning  asosiy  oziq-ovqat  manbayi 

hisoblanadi.  Ulardan  non  va  turli-tuman  taomlar  tayyorlanadi.  Qishloq  xo„jalik 

hayvonlari uchun to„yimli yem-xashak tayyorlanadi. Don ekinlaridan sanoatda ham 

ko„p  foydalaniladi.  Ularning  donidan  pivo  tayyorlanadi,  kraxmal,  spirt  va  boshqa 

mahsulotlar  olinadi.  Don  va  uni  qayta  ishlashdan  olinadigan  mahsulotlar  oziq-

---

 

30 

ovqatda,  qog„oz  sanoatlarida  va  boshqa  tarmoqlar  uchun  xom-ashyo  bo„lib  xizmat 

qiladi. Don xo„jaligi qishloq xo„jaligi ishlab chiqarishining asosini tashkil etadi. 

 

Ekin maydoni bo„yicha don ekinlari yer yuzida birinchi o„rinda turadi. Har yili 

700  mln.  ga  dan  ortiq  maydonga  don  ekinlari  ekiladi.  O„zbekistonda  ham  don 

ekinlarining ekin maydoni kengayib hozirgi kunda sug„oriladigan yerlarda boshoqli 

ekinlar 1 mln. ga, sholi 137 ming. ga, lalmi yerlarda 300 ming. ga yerga don ekinlari 

ekilmoqda. 

 

1998-yili  O„zbekistonda  3,3  mln.  t.  don,  1999-yili  esa  4  mln.  t.  don 

yetishtirilib davlatga topshirildi. 

 

Donli  ekinlar  morfologik  va  biologik  belgilariga  qarab  3  ta  biologik 

guruhlarga bo„linadi: 

1.  Birinchi  guruhga  haqiqiy  don  ekinlari  -  qo„ng„irboshlilar  oilasiga  mansub 

ekinlar kiradi, bular - bug„doy, arpa, javdar, suli. Bu o„simliklarning asosiy belgisi - 

donida  uzunasiga  ketgan  egatcha  bo„ladi,  bir  nechta  boshlang„ich  ildiz  rivojlanadi, 

to„pguli  boshoq  yoki  ro„vakdan  iborat  bo„ladi.  Bu  ekinlar  uzun  kunli,  issiqlikka 

talabchan emas, namsevardir. 

2.   Ikkinchi  guruhga  tariqsimon  don  ekinlar  kiradi:  makkajo„xori,  jo„xori, 

tariq,  sholi  -  bu  o„simliklar  qo„ng„irboshlilar  oilasiga  kiradi.  Bu  guruhga  yana  bir 

o„simlik – marjumak (grechixa) kiradi - u marjumakdoshlar oilasiga mansubdir. Bu 

guruhning  belgilari  -  donida  uzunasiga  ketgan  egatcha  bo„lmaydi,  bittadan  murtak 

ildiz  rivojlanadi.  Gul  to„plami  ro„vak  yoki  so„tadan  iborat.  Ekiladigan  navlari 

issiqsevar va qurg„oqchilikka chidamli  (sholidan tashqari). 

3.  Uchinchi  guruhga  dukkakli  don  ekinlari  kiradi.  Bu  guruh  vakillari 

dukkaklilar oilasiga mansubdir. Asosiy vakillari  - loviya, soya, no„xat, ko„k no„xat, 

yasmiq,  burchoq.  Bu  ekinlarning  ildizi  o„q  ildiz,  bargi  murakkab  tuzilgan  bo„lib, 

mevasi  dukkakdan  iborat.  Urug„ida  oqsil  moddasi  ko„p  bo„ladi.  Biologik  jihatdan 

dukkakli don ekinlari xilma-xil bo„ladi.