Ызбекистон Республикаси Олий ва

Sinov savollari: 

1.  Dukkakli don ekinlarining umumiy tavsifi. 

2.  Dukkakli don ekinlarining vakillari. 

3.  Dukkakli don ekinlarining xalq xo„jaligidagi va dehqonchilikdagi ahamiyati. 

4.  Dukkakli don ekinlari donining kimyoviy tarkibi. 

5.  Soyaning botanik va biologik tavsifi. 

6.  O„zbekistonda soyaning qanday navlari ekiladi? 

7.  Soyaning hosildorligi. Agrotexnikasi. 

 

Ko‘k  no‘xat (rus no‘xati) 

 

Xalq xo‘jaligidagi ahamiyati, hosildorligi. Botanik va biologik tavsifi. Navlari. 

Agrotexnikasi. 

 

Asosiy  dukkakli  don  ekini  hisoblanadi.  Asosan  oziq-ovqat  ekini  sifatida 

ekiladi.  Yashil  dukkaklari  (sabzavot  navlari)  konserva  sanoatida  ishlatiladi. 

Donining tarkibida 26-30% gacha oqsil, 25-30% shakar, vitaminlardan A, V, V

2

 va S 

va  mineral  tuzlar  bo„ladi.Silos  bostirish  va  ko„kat  oziq  uchun  ham  ekiladi.  Ko„k 

no„xot  agrotexnikaviy  ahamiyatga  ham  ega,  u  har  gektar  yerdan  kamida  50-70  kg 

azot  to„playdi.  No„xatni  lalmikor  yerlarda  yetishtirish  mumkin.  Respublikamizda 

o„rtacha hosildorligi 10-14 s 



 ga ni tashkil etadi. Sug„oriladigan yerlarda             20-

40 s 



 ga don, 350-450 s 



 ga ko„k massa hosili olinadi, lalmi yerlardan o„rtacha doni 

hosil 5-6 dan 10 s  



 ga cha, ko„k massa hosili 60-70 s 



 ga. 

---

 

50 

Dunyo  bo„yicha  ko„k  no„xatning    umumiy  ekin  maydoni  15  mln  gektar 

atrofida. Ko„k no„xat Ovropadagi ko„pgina mamlakatlarda, AQSH,  Kanada, Xitoy, 

Xindiston  va  Ukrayina,  Rossiyada  ko„p  tarqalgan.  O„zbekistonda  no„xatning  ekin 

maydoni katta emas. Asosan sug„oriladigan, qisman lalmikor yerlarda ekiladi.   

Ko„k  no„xat  eng  ertapishar  don  ekini  hisoblanadi.  Ko„k  no„xat  sovuqqa 

chidamli, ertapishar va Ertanlamaydigan ekin bo„lib uning vegetatsiya davri 70-140 

kunni tashkil etadi. Ko„k no„xat unib chiqayotganda va hayotining birinchi davrida 

ildizi  tez  rivojlanadi,  yer  ustki  qismi  sekin  o„sadi.  5-8  ta  barg  chiqarish  fazasida 

ildizlarida  tuganaklar  shakllana  boshlaydi.  Urug„i  1-2

0

S  da  unib  chiqadi.  Issiqlikni 

uncha  talab  qilmaydi.  Yuqori  hosil  yetishtirish  uchun  tuproqning  optimal  namligi 

dala  nam  sig„imining  70-80%  ini  tashkil  etishi  kerak.  Unumdor  yerlarda  o„sadigan 

ekin,  yengil  qumtuproqli,  kislotali  va  sho„rhok  yerlar  uning  uchun  yaramaydi. 

O„zbekistonda ko„k no„xatning Vostok-55, Vostok-85, Usatiy navlari ekiladi. 

Ko„k  no„xat  fosforli  o„g„itlarga  ehtiyoj  sezadi.  Yerga  fosfor  50-100  kg 

miqdorda  solinadi.  No„xat  o„z  ildizidagi  tuganak  bakteriyalar  hayot  faoliyati 

hisobiga  azot  bilan  oziqlanadi.  Biroq  tuganaklar  rivojlanish  davrigacha  azotli 

o„g„itlarga  ehtiyoj  sezadi,  shuning  uchun  ekish  oldida  har  gektarga  20-30  kg  dan 

azotli  o„g„it  solinadi.  Ko„k  no„xat  kaliyli  o„g„itga  kam  talabchan  bo„ladi,  biroq 

kaliyli  o„g„itni  gektariga  30-50  kg



ga  miqdorda  shudgorlash  yoki  ekish  oldidan 

solinadi. Ko„k no„xat urug„ini nitragin bilan dorilash, hosilni gektariga 6 s ga, eski 

yerlarda  1,5  s  ga  oshiradi.  No„xat  urug„ini  unuvchanligi  92-95%,  tozaligi  98-99% 

bo„lishi  kerak.  No„xat  urug„ini  SZT-47,  SD-24,  SUB-48  markali  mashinalarda 

ekiladi. Ekish me‟yori gektariga 1-1,2 mln 



 dona, vazn hisobida yirik donli no„xatlar 

250-300  kg 



  ga,  mayda  donli  no„xat  120-150  kg 



  ga,  yengil  tuproqli  yerlarda  5-7 

sm, og„ir tuproqli yerlarda 4-5 sm chuqurlikda ekiladi. 

No„xat lalmi yerlarda 30 sm, sug„oriladigan yerlarda 60-70 sm oraliqda ekilib 

egatchalar orqali sug„oriladi.