Ызбекистон республикаси олий ва ырта

Baholashning  uchinchi  tamoyili  turli  investitsiya  loyihalari  uchun  pul 
oqimlarini  diskontlash  jarayonida  differentsiyalangan  foiz  stavkasini  (diskont 
stavkasini)  tanlash  hisoblanadi.  Yuqorida  aytib  o‘tilganidek,  investitsiyalardan 
olinuvchi  daromad  hajmi  (real  investitsiyalashda  bunday  daromad  vazifasini  pul 
oqimlari  bajaradi)  quyidagi  to‘rt  omil  asosida  shakllantiriladi:  o‘rtacha  real  depozit 
stavkasi; inflyatsiya sur‘ati (yoki inflyatsiya mukofoti); tavakkalchilik mukofoti; past 
likvidlik  uchun  mukofot.  Shu  sababli  tavakkalchilik  darajasi  turlicha  bo‘lgan  ikkita 
investitsiya  loyihasini  taqqoslashda  turlicha  foiz  stavkali  diskontlash  qo‘llanishi 
lozim  (yuqori  foiz  stavkasidan  tavakkalchilik  darajasi  yuqori  bo‘lgan  loyihalarda 
foydalanish  lozim).  Xuddi  shu  tarzda  umumiy  investitsiyalash  davri  (investitsiyalar 
likvidligi)  har  xil  bo‘lgan  investitsiya  loyihalari  uchun  yuqori  foiz  stavkasi  amalga 
oshirish muddati uzoqroq bo‘lgan loyihalarda qo‘llanishi kerak. 
Va  nihoyat  baholashning  to’rtinchi  tamoyili  baholash  maqsadlaridan  kelib 
chiqqan  holda  diskontlash  uchun  foydalaniluvchi  foiz  stavkalari  variatsiyasi 
hisoblanadi.  Investitsiyalar  samaradorligining  turli  ko‘rsatkichlarini  hisoblashda 
diskontlash  uchun  tanlab  olinuvchi  foiz  stavkasi  sifatida  quyidagilardan  foydalanish 
mumkin:  o‘rtacha  depozit  yoki  kredit  stavkasi;  inflyatsiya  darajasi,  tavakkalchilik 
darajasi  va  investitsiyalar  likvidligini  hisobga  olgan  holda  investitsiyalar 
daromadliligining  individual  normasi;  boshqa  investitsiya  turlari  bo‘yicha 
daromadlilikning  muqobil  normasi;  joriy  xo‘jalik  faoliyati  bo‘yicha  daromad 
normasi. 
Yuqorida  aytib  o‘tilgan  tamoyillarni  inobatga  olgan  holda  turli  ko‘rsatkichlar 
asosida real investitsiyalar samaradorligini baholash uslubiyatini ko‘rib chiqamiz. 
Birlashgan  millatlar  tashkilotining  sanoat  rivojlanishi  bo‘yicha  tashkiloti  - 
YuNIDO  qoshidagi  sanoat  tadqiqotlari  xalqaro  markazi  tomonidan  tayyorlangan 
«Loyihalarni  baholash  bo‘yicha  ko‘rsatmalar»da  tavsiya  etilgan  va  hozirda  respu-
blikamizda keng qo‘llaniladigan ko‘rsatgichlar tizimi quyidagilarni o‘z ichga oladi: 

  sof keltirilgan (diskontlangan) daromad, NPV - Net Present Value; 

  daromadlilik indeksi, PI - Profitability Index;  

  ichki daromadlilik normasi, IRR - Internal Rate of Return;  

 
o‘zini qoplash davri, RR - Payback Period  
1.  Sof keltirilgan daromad, (NPV)  investitsiyalash 
natijalarining 
eng 
umumlashgan  tavsifnomasini,  ya‘ni  uning  yakuniy  samarasini  absolyut  summada 
olish imkonini beradi. Sof keltirilgan daromad deganda investitsiya loyihasining ek-
spluatatsiya davrida hozirgi qiymatga keltirilgan (diskontlash yo‘li bilan) pul oqimlari 
summasi  bilan  uni  amalga  oshirishga  investitsiya  qilinuvchi  mablag‘lar  o‘rtasidagi 
farq tushuniladi. Bu ko‘rsatkich quyidagi formula asosida hisoblanadi: