Ызбекистон республикаси олий ва ырта

XI BOB. MOLIYAVIY REJA 
 
11.1. Moliyaviy rejaning mohiyati va asosiy bo’limlari 
 
Moliyaviy  reja  bu  biznes-rejaning  yakunlovchi  bo‘limidir.  Unda  korxona 
faoliyatini  moliyaviy  ta‘minlash  hamda  mavjud  pul  mablag‘laridan  joriy  moliyaviy 
axborot va mahsulotni sotish bashoratlari asosida eng samarali foydalanish masalalari 
ko‘rib  chiqiladi.  Aynan  shu  bo‘limdan  investor  yoki  bankir  olish  mumkin  bo‘lgan 
foyda miqdorini, qarz beruvchi esa potentsial qarz oluvchining o‘z qarzini qaytarish 
uchun imkoniyatlarini bilib olishi mumkin. 
Moliyaviy  reja  biznes-rejaning  boshqa  bo‘limlarida  keltirilgan  ma‘lumotlarga 
zid 
kelmasligi 
lozim. 
Moliyaviy 
rejadagi 
nomutanosibliklar 
moliyachi 
mutaxassislarning  malakasi  kamligidan  yoki  insofsizligidan  darak  beradi.  Sifatsiz 
tayyorlangan  moliyaviy  reja  noto‘g‘ri  xulosa  chiqarishga  va  korxona  nufuzini 
pasaytirishga olib kelishi mumkin. 
Moliyaviy  rejada  moliyaviy  resurslar  (kapital)  qachon,  qaerda  va  nima 
maqsadda  sarflanishi,  biznesning  muvaffaqiyatga  erishishi  uchun  korxona  oldida 
turgan  maqsadlar  batafsil  yoritib  beriladi.  Boshqacha  qilib  aytganda,  nafaqat 
xarajatlar,  balki  daromadlar  va  boshqa  moliyaviy  tushumlar  ham  ko‘rsatiladi. 
Ko‘ngildagidek tayyorlangan moliyaviy rejadan korxona zahiralarini baholash va jalb 
qilish, moliyaviy barqarorlikni mustahkamlash uchun foydalanish mumkin. 
Moliyaviy  rejaning  shunga  o‘xshash  an‘anaviy  rejalardan  farqi  shundaki,  u 
bozordagi  vaziyatni  to‘laligicha,  xususan,  fond  bozoridagi  vaziyatni  ham  hisobga 
olishni  majburiy  qilib  qo‘ygan.  Moliyaviy  muhit  to‘g‘risidagi  to‘liq  axborotning 
mavjudligi biznesda muvaffaqiyatga erishish uchun muhim zamin tayyorlaydi. Biroq, 
ayrim  axborotlar  etishmayotgan,  bozor  to‘liq  o‘rganib  chiqilmagan,  ishlab  chiqarish 
masalalarining  ba‘zilari  oxirigacha  ishlab  chiqilmagan  bo‘lsa  ham,  biznes-rejaning 
ushbu  bo‘limi  baribir  tuzilishi  lozim.  Bunda  eng  katta  ma‘no  moliyaviy 
ko‘rsatkichlarda bo‘lib, ular korxonaning moliyaviy barqarorligini ta‘minlaydi va bir 
vaqtning  o‘zida  investitsiya,  tashkiliy  va  texnik  qarorlar  qabul  qilishda  foydali 
bo‘ladi. 
Moliyaviy  reja  biznes-reja  bilan  bir  xil  muddatga  ishlab  chiqiladi.  mavjud 
tavsiyalarga  ko‘ra  uni  3-5  yilga  ishlab  chiqish  ma‘qul.  Bunda  dastlabki  yil  uchun 
rejadagi  ko‘rsatkichlarni  oylar  bo‘yicha,  ikkinchi  yil  uchun  choraklar  bo‘yicha  va 
keyingi  davr  uchun  yillar  bo‘yicha  guruhlarga  taqsimlash  maqsadga  muvofiq. 
Masalan, xorijiy amaliyotda biznesning birinchi yili (yangi korxona ochilishi) uchun 
moliyaviy reja ko‘rsatkichlari oylar bo‘yicha va har bir modda bo‘yicha taqsimlanadi. 
Keyingi  yillarda  bu  ko‘rsatkichlar  yil  davomida  mahsulotni  sotish  hajmi  foizlarida 
aniqlanadi. Bunday rejaning umumiy sxemasi quyida shaklda bo‘lishi mumkin: 
Bir yilda sotuv hajmi – 100 
jumladan: 
ishlab chiqarish xarajatlari – 50 
davr xarajatlari va foyda – 50 
shundan: 
a) marketing va sotuv xarajatlari – 15 

---

 
118 
b) joriy qilish xarajatlari - 10 
v) boshqaruv xarajatlari – 8 
g) soliqlar to‘lanmasdan oldingi foyda – 17 
Moliyaviy  rejaning  asosini  tashkil  etuvchi  qismlardan  biri  korxonaning  moli-
yaviy-iqtisodiy xolatini tahlil qilishdir
20
. 
Korxonaning  moliyaviy  iqtisodiy  xolatini  baholashda  korxonaning  moliyaviy 
xolati ko‘rsatkichlarini tahlil qilish tavsiya qilinadi. 
Tahlil  korxonaning  moliyaviy  hisoblari  asosida  oxirgi  uch  yildagi  moliyaviy 
ko‘rsatkichlardan foydalangan holda amalga oshiriladi (11.1-jadval). 
                                                                           11.1- jadval. 
Korxonaning to‘lovga qobilligi va amaliy faolligi asosiy ko‘rsatkichlari.