Ызбекистон республикаси олий ва ырта

қўлланиш миқёсига кўра 
қуйидагиларга 
тақсимланади: 
1.
давлат ва тармоқ стандартлари ва талаблари асосида белгиланган 
нормативлар; 
2.
умумкорхона нормативлари, яъни корхонанинг ўзида ишлаб чиқилган ва 
қўлланувчи нормативлар; 
3.
цех нормативлари; 
4.
предметли, деталли ва операцион нормативлар. 
Нормалаштириш объектларига кўра
норматив асослари меҳнат, моддий, 
техник ва молиявий ресурсларга тақсимланади. 
Норматив асослари ишлаб чиқаришни режалаштириш ва башорат қилиш 
учун бошланғич нуқта бўлиб хизмат қилади. У ишлаб чиқариш харажатларини ва 
чиқарилаётган ҳар бир маҳсулот таннархини аниқ ва бехато белгилашга имкон 
беради. 
Умуман олганда норма ва нормативлар 
биринчидан
, ресурсларнинг ортиқча 
сарфланиши олдини олиш, 
иккинчидан
, корхонанинг белгиланган иш тартибини 
таъминлаш, 
учинчидан
чиқарилаётган 
маҳсулотнинг 
белгиланган 
тавсифномалардан четга чиқишининг олдини олиш, 
тўртинчидан
атроф-
муҳитни муҳофаза қилиш ва нормал меҳнат шароитларига риоя қилиш, 
бешинчидан
эса корхона фаолиятини режалаштириш ва башорат қилиш учун 
маълумотлар тўпламини яратиш мақсадида ишлаб чиқилади ва белгиланади. 
Норматив асосларини яратиш бўйича ишлар уни ишлаб чиқиш жойи ва 
қайси идора ёки бўлим томонидан ишлаб чиқилишидан қатъий назар, ишлаб 
чиқариш иқтисодиёти, техника ва технологияларидан яхши хабардор бўлган 
мутахассислар, профессионал (малакали) норматив гуруҳлари зиммасига 

---

24 
юклатилиши лозим. Малакали ва асосланган тарзда ишлаб чиқилган норма ва 
нормативлар ҳаёт даври узоқ бўлиб, улар ўзгаришларга камдан-кам учрайди. 
Шундай бўлсада, юқорида айтиб ўтилганидек, энг яхши норма ва нормативлар 
ҳам вақт ўтиши билан фан-техника тараққиёти ва илғор ишлаб чиқариш 
тажрибалари таъсири остида қайта кўриб чиқилади.