Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

 
 
 
7.3. Moddiy zahiralarni boshqarish tizimi  
  
 
 Zahiralarni  boshqarish  ularning  haqiqiy  holatini  nazorat  qilishni  tashkil 
etishni ham ko‘zlaydi. Zahiralarning holati ustidan nazorat-zahiralarning me’yorlari 
cheklanishini  aniqlash  maqsadida  ishlab  chiqarish  texnik  tayinlanishidagi 

---

 
74 
mahsulotlar  va  xalq  iste’mol  tovarlarining  zahiralar  darajasini  o‘rganish, 
boshqarish  va  chetlanishlarni  yo‘q  qilish  uchun  tezkor  choralarni  ko‘rish 
hisoblanadi. 
 
Zahiralar  holati  ustidan  nazoratning  kerakligi  zahiralarning  me’yorida 
ko‘zlangan  chegaralardan  haqiqiy  zahira  hajmining  chiqib  ketish  holatida 
harajatlarning  ortishi  bilan  shartlangan.  Zahira  holati  ustidan nazorat zahiralarning 
hisobi,  moddiy  resurslarning  qayta  ro‘yxatga  olinishi,  inventarizatsiya 
ma’lumotlari  asosida  yoki  kerak  bo‘lganda  amalga  oshirilishi  mumkin. 
Amaliyotda  nazoratning  har  xil  uslublaridan  foydalaniladi.  Quyida  ulardan  eng 
ko‘p  uchraydigan  ikki  uslubi  ko‘rib  o‘tilgan.  Birinchi uslubda, korxona yetkazib 
beruvchiga  buyurtmani yuborish davr oralig‘i o‘zgarmasdir (buyurtmaning qat’iy 
belgilangan  davr  oralig‘i tizimi). Ikkinchi uslubning mohiyati shundaki, biror  - bir 
tovarning  zahirasi  oldindan  belgilangan  eng  kam  qiymatiga  yetish bilan, bu tovar 
buyurtma  qilinadi.  Bunda  buyurtirilgan  partiyaning  hajmi  har  doim  bir  xildir 
(buyurtmaning qat’iy belgilangan hajmi tizimi). 
 
Buyurtmaning qat’iy belgilangan davr oralig‘idagi zahiralarning holati 
ustidan  nazorat  qilish  tizimi.  Bu  tizim  bo‘yicha  zahiralarning  holati  ustidan 
nazorat  bir  xil  vaqt  oralig‘ida  qoldiqlar  inventarizatsiyasini  o‘tkazish  yo‘li  bilan 
amalga  oshiriladi.  Tekshirish  natijalari  bo‘yicha  tovarning  yangi  partiyasini 
yetkazib berishga buyurtma belgilanadi. 
Buyurtma 
qilinayotgan 
tovar 
partiyasining  hajmi  maksimal  tovar  zahirasining  ko‘zlangan  me’yoriy  va  haqiqiy 
zahirasi  orasidagi  farq  bilan  aniqlanadi.  Buyurtmani  bajarish  uchun  aniq  vaqt 
oralig‘i  kerak  bo‘lgani  uchun,  buyurtma  qilinayotgan  partiyaning  o‘lchami  bu 
davrda  kutilayotgan  harajat  o‘lchamiga  ortadi.  Buyurtma  qilinayotgan  partiya 
hajmi (R) quyidagi formula orqali hisoblanadi: 
Bu yerda:   3 max - me’yori bilan ko‘zlangan maksimal zahira; 
 
3x-tekshirish vaqtida haqiqiy zahira;  
 
3t-buyurtma berish va bajarish vaqtida ishlatiladigan zahira.  
 
 Buyurtmaning  qat’iy  belgilangan  davr      oralig‘i  zahirasi  holati  ustidan 
nazorat qilish tizimining jadval modeli  17-chizmada ko‘rsatilgan. 
 
 
 
 
 
 
               zahira 
 
 
 
  Z
max                P1              P2                        P1   
 

---

 
75 
 
 
 
  Z
X 
 
            T        t               Zt            A   B 
 
 
                                                                                       Vaqt 
 
             3        6      9      12