Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

7-chizma. Fizik taqsimlash kanallari bo‘yicha mahsulotlarning jo‘natilishi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8-chizma. Tovar va mollarning ishlab chiqarish kanallariga to‘liq tarzda jo‘natilishi 
 
Mahsulotlarni  ishlab    chiqarish    rejasiga  muvofiq  jo‘natish.  Chizmadan 
ko‘rinib  turibdiki,  tovar  ishlab  chiqaruvchilar,  asosan  2  turdagi  iste’molchilarga: 
iste’molchilar va mahsulotlarni taklif qiluvchi vositachilarga duch keladilar. 
 
Yakuniy  mahsulot  iste’molchilari,  ma’lumki,  kichik  to‘plamdagi  yuqori 
sifatli  mahsulotlarni  sotib  olishga  intiladilar.  Vositachilar  esa  katta  to‘plamdagi 
tovarlarni  xarid  qiladilar.  Amaliyotda  korxonalar  mahsulot  sotishining  1-yo‘lidan 
ham,  2-yo‘lidan  ham  foydalanadilar.  Bunda  iste’molchilarga  yuk  jo‘natishning  3 
asosiy turini ko‘rish mumkin:  
  zavod zahiralaridan bevosita yuk jo‘natish. 
  ishlab chiqarish tarmog‘idan bevosita yuk jo‘natish. 
  ombor orqali yuk jo‘natish.  
Yuk  jo‘natishning  qaysi  taktikasini  tanlash  sotilayotgan  mahsulot  hajmiga 
bog‘liqdir.  Agar  tovarlar  to‘plami  yetarli  darajada  katta  bo‘lsa, u holda bevosita 
zavod zahiralaridan yoki ishlab chiqarish tarmog‘idan tovarlar jo‘natiladi. 
 
Taqsimlash  nazorati  logistikani  funksionallashtirish  va  samaradorligini 
boshqarish vositasi sifatida bo‘lishi 9-chizmada ko‘rsatilgan. 
 
 
 
Mahsulot yеtkazib bеruvchi 
 
Ishlab chiqarish 
jarayoni 
 
Tayyor mahsulot 
zahirasi 
 
Zavodlarning ish/ch quvvati 
Ishlab chiqarish 
ombori 
 
Ishlab chiqarish 
jarayoni 
 
Buyurtma uchun 
ishlab chiqarish 
 
Zaxira uchun 
ishlab
 
chiqarish
 
 
Buyurtmalarni ishlab chiqarish 
 
Mahsulotni qaytarish 
 
Qaytarish 
Vositachilar 
Bеvosita yuk jo’natish 
 
Ish/ch jarayoni 
 
 
Tayyor mahsulot
 
zaxirasi 
 
Kam – ko’stini ishlash 
 
Istе'molchi ombori 
 
Istе'molchini boshqa korxonaga 
qaytarish 
 

---

 
49 
 
Qoida  bo‘yicha  xomashyoni  to‘plash  yirik  hajmdagi  ta’minotlar  bilan 
ajratib olinadi. Faqatgina katta hajmdagi xomashyo va kerak bo‘lmaydigan ishlab 
chiqarishlar  bundan  mustasnodir.  Mahsulotlar  tayyorlovchi  sanoatda  ularni 
bevosita  to‘g‘ri  yetkazib  berish  afzal  ko‘riladi.  Biroq,  tayyor  mahsulotlar  kichik 
to‘plamda  iste’molchilarga  jo‘natilayotgan  bo‘lsa,  u  holda  taqsimotni  ombor 
orqali ajratib olish samaraliroq hisoblanadi. Agar aniq iste’molchilar uchun yuklab 
jo‘natilayotgan  tovarni  bevosita  yetkazib  berish  eng  qulay  darajada  bo‘lmasa,  u 
holda ombor orqali ta’minlash tizimi qo‘llaniladi. Bu esa o‘z navbatida taqsimlash 
bo‘yicha  harajatlar  kamayishi  va  xizmatni  yaxshilashga  olib  keladi.  Bunday 
omborlar  iste’molchilarga  bir  qator  xizmat  ko‘rsatadilar.  Faoliyati  mazmuniga 
ko‘ra, ular zahiralarni to‘plovchi va iste’molchilarni muayyan darajadagi xizmatlar 
bilan  ta’minlovchi  taqsimot  markazlariga  aylanadilar.  Lekin  taqsimot  kanallariga 
mahsulotlarning  jo‘natilishi  ularning  iste’molchi  tomonidan  qabul  qilib  olinish 
vaqti bilan doimo ham tugamaydi. Mahsulotning bir qismi har xil sabablarga ko‘ra 
qaytarilishi  mumkin.  Masalan,  mahsulotlarning  yomon  ahvolda  yetkazib  berilishi 
natijada  uning  shikastlanishi,  noto‘g‘ri  tamg‘alanishi,  taqsimot  uslubining  mos 
kelmasligi  yoki  talabning  o‘zgarishi  va  boshqalar.  Har  qanday  holda  ham 
qaytarilgan  mahsulotlarni  qabul  qilish  va  joylashtirish,  ularni  tuzatishga  yuborish 
fizik  taqsimot  vazifasi  hisoblanadi.  Mahsulotlarni  qaytarish  jarayoni  miqyosi  va 
ularning  samaradorligi  mahsulot  va  taqsimot  kanallariga    bog‘liqdir.  Qaytarilgan 
sanoat  tovarlarini  to‘g‘ri  va  qisqa  taqsimlash  kanallari  orqali  ajratib  olish 
murakkab  taqsimot  kanallari  orqali  taqsimlanadigan  mahsulotlarga  qaraganda 
oson hal qilinadi. 
 
Qaytarilgan  tovarlar  masalasida  ularni  ishlab  chiqaruvchining  omborlariga 
joylashtirish  asosiy  bosqich  sanaladi.  Qaytarilgan  mahsulotlarni  joylashtirish 
mexanizmining  xizmati  hisob-kitoblar,  nakladnoylar  to‘lovi,  mahsulotlarni 
ko‘chirish,  ta’mirlashni  ta’minlovchi  iste’molchi  va  ishlab  chiqaruvchi  o‘rtasida 
bevosita  aloqalarni  o‘rnatish  bilan  belgilanadi.  Moddiy  ta’minotning  boshqaruvi 
Tashqi muhit ta'siri 
 
Kirish: Zaxiralar, saqlangan 
tovarlarni yеtkazib
 
bеrish 
 
Logistika tizimi 
(stratеgiya va siyosati) 
 
Chiqish: 
Istе'molchilarga xizmat ko’rsatish 
 
Kamchiliklarni bartaraf qilish  
 
Taqsimlashni nazorat qilish 
 
Funksionallashtirish andozalari