Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

 
 
Nazorat va mulohaza savollari 
 
1.  
Material  ishlab  chiqarish  ehtiyojlarini  qondirish  uchun  qanday  zaruriy 
masalalarni yechish zarur? 
2.  
Xarid logistikasida qanday tovar bozorlari tahlil qilinadi? 
3.  
Bozor iqtisodiyoti ehtiyojlarini yetkazishni aniqlash usullarini  ayting.  
4.  
Xarid materiallarini yetkazish usullarini sanab bering.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
117 
11-bob 
 
LOGISTIKA TIZIMI BOSHQARUVINI TASHKIL ETISH 
 
11.1.  Boshqaruvning asosiy funksiyalari 
 
         Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  mamlakatning  sanoatlashgan  firmalarida 
material  -  texnika  ta’minotini  tashkil  etishning  ikki  shakli  qo‘llaniladi: 
markazlashgan  va  markazlashmagan.  Bu  shakllarning har biri (ta’minot va sotuv) 
o‘ziga  xos  guruhlangan  va  yoyilgan  ta’minot  sotuv  xizmatidir.  Guruhlangan 
xizmatda  uning  barcha  bo‘limlari  alohida  funksiya  (ta’minot,  sotuv,  zahiralarni 
saqlash,  tashish  va  boshqalar)larni  bajaradi.  Yoyilgan  xizmatlar  uchun  ikki  yoki 
undan  ortiq  bo‘limlar  bo‘yicha  chiziqli  bo‘limlarni  bo‘lib-bo‘lib  joylashtirish 
xarakterlidir.  
       Odatda  material-texnika  ta’minotini  boshqarishning  markazlashtirilgan  shakli 
bir  turdagi  mahsulotni  ishlab  chiqaradigan  firmalar  va  bitta  mintaqada  faoliyat 
yurituvchi  korxonalarda  qo‘llaniladi.  Boshqarishning  markazlashtirilmagan  shakli 
turli  xil  mintaqada  joylashgan  va  bir  xil  yoki  bir  necha  xil  mahsulotlar  ishlab 
chiqarishga  ixtisoslashgan  firmalarda  qo‘llaniladi.  Ba’zan  boshqaruvning  aralash 
shaklidan  foydalaniladi.  Moddiy-texnika  ta’minotini  markazlashtirishda  muomala 
harajatlarini  qisqartirishga  ta’minotchilardan  katta  miqdordagi  tovarlarni  qabul 
qilib  olish  va  ularni  chegirmali  narxlarda  sotib  olish  orqali  erishiladi. 
Markazlashtirilmagan  shaklda  ta’minot  xizmati  tashkiloti,  ishlab  chiqarish  va 
sotish bo‘limi nisbatan kam miqdordagi xomashyo va mahsulotlarni sotib oladilar 
va natijada yetkazib berish harajatlari bo‘ladi. Moddiy texnika ta’minoti muomala 
harajatlarini  har  bir  ishlab  chiqarish  bo‘limida  va  korxona  faoliyatida  material 
zahiralarini kamaytirish hisobiga qisqartiradi.  
       Markazlashgan  boshqaruvning  guruhlangan  xizmat  shakli  30-chizmada 
ko‘rsatilgan. Moddiy texnika ta’minoti korxona ichidagi material oqimlar harakati 
uchun  kirib  kelayotgan  xomashyo,  yarim  tayyor  mahsulot  va  tayyor  mahsulot 
(iste’molchilarga  jo‘natilgan), shuningdek kerakli vaqt va talab qilingan miqdorda 
barcha zarur materiallarni ishlab chiqarish jarayonini ta’minlash uchun javobgarlik 
oladi. 
Materiallar  boshqaruvi  xizmatini  bunday  tashkil  qilish  firmaning  vitse  - 
prezidentiga bo‘ysunadi va ba’zan ishlab chiqarish xizmati va yagona bo‘limdagi 
loyihalashtirish  bilan  birlashgan  bo‘lishi  mumkin.  Bu  chizma  bo‘yicha  firmaning 
prezidenti va vise-prezidenti har bir bo‘linmani, shu jumladan moliyaviy masalalar,  
bozor  siyosati  masalalari,  mahsulotlarni  ishlab  chiqarish,  tadqiqotlar  olib  borish 
va  nihoyat  moddiy-texnika  ta’minoti  masalalarini  boshqarib  boradi.  Moddiy-
texnika  ta’minoti xizmati chizmada ko‘rsatilganidek, markazlashgan boshqaruvda 
bo‘ladi  va  bevosita  nafaqat  ta’minot  va  mahsulotni  sotish,  balki  uni  ishlab 

---

 
118 
chiqarishni  rejalashtirish  va  nazorat qilishni ham ta’minlaydi. Ushbu chizma katta 
miqdordagi tovarlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan firmalarda qo‘llaniladi.