Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

 
 
8.4.  Omborxona ishining ba’zi bir ko‘rsatkichlar hisob -kitobi 
 
Logistika  tizimida  omborxona  ishining  ba’zi  bir  ko‘rsatkichlari 
quyidagilar: 
1.  Bir  xil  o‘lchamli  va  konstruksiyali    joylashtiriladigan  birliklarni  alohida 
omborxona bo‘limlariga joylashtirish kerak. 
2.  Omborxona  bo‘limi  uzunligi  doirasida  joylashtiriladigan  birliklar 
tarkibiy qismlarining qat’iy belgilangan miqdori o‘rnatiladi. 
3.  Agar  tovarlar  bevosita  bir-birlari  ustiga  joylashtiriladigan  bo‘lsa, 
ularning  miqdori  oldindan  aniqlanishi  va  belgilangan  miqdordan  ortib  ketmasligi 
kerak. 
Sarmoyalar  kiritishga  harajatlarni  omborga  joylashtirish  texnologiyalarini 
taqqoslashda baholash ko‘rsatkichlari sifatida qaralishi mumkin: 
- uskunaning texnik imkoniyatlari va unga ehtiyoj; 
- omborxona obyektidan foydalanish harajatlari; 
- omborxona xodimlariga ehtiyoj; 
- omborxona sig‘imining kattaligi; 
- omborxona maydonlariga ehtiyoj. 
Sarmoya kiritishga harajatlar omborxona xo‘jaligining rivojlanishi quyidagi 
formula  bo‘yicha  kelajakda  omborxona  quvvatlariga  ehtiyoj  va  har  xil  turdagi 
omborlar  quvvati  (sig‘imi)  birligicha  solishtirma  sarmoyalar  kiritish  me’yorlarini 
belgilash asosida amalga oshiriladi: 
K=E [(Y
yirIK
-Sus) x K
yig‘ma
+S
us
K
us
]; ming so‘m   
Bu yerda: 
E - omborxona obyektlari sig‘imining o‘sishi, ming t; 
Y
yirik
  -  solishtirma  sarmoya  kiritishning  yiriklashtirilgan  me’yori, 
so‘m/sig‘im t; 

---

 
87 
S
us
  -  uskunalar  uchun  solishtirma  sarmoyalar  kiritishning  yiriklashtirilgan 
me’yori, so‘m/sig‘imi t; 
K
us
 - hududlarda uskunalar narxi ortishi koeffitsiyenti; 
K
yig‘ma
  -  quyidagi  formula  bo‘yicha  belgilangan  qurilish  narxi  ortishining 
yig‘ma koeffitsiyenti. 
K
yig‘
 = K
xud
 x K
ik
 x K
zil
   
Bu erda:  
K
hud
 - qurilish - montaj ishlari narxining oshishini hisobga oluvchi hududiy 
koeffitsiyent; 
K
ik
  -  iqlimiy  mintaqalar  bo‘yicha  qurilish  -  montaj  ishlari  narxining 
oshishini hisobga oluvchi koeffitsiyent; 
K
zil
  -  zilzilaviy  ishlar  bo‘yicha  qurilish - montaj ishlarining narxi oshishini 
hisobga oluvchi koeffitsiyent. 
Ushbu turdagi uskunaga (
N
) ehtiyojning pul miqdori quyidagi formula 
bo‘yicha aniqlanadi: 
 
 
 
 
         Q
skp
 
N
 = -------------  Knot x Kdon 
                                                               Pm 
Bu yerda: 
Q
ckp
 - ushbu turdagi mexanizmlar bilan qayta ishlanishi kerak bo‘lgan yuk 
muomalasining bir qismi, t; 
P
m
 - foydalanish unumdorligi (bir mashina, mexanizmning ishlab chiqarish 
quvvati) t/s (kub. m/s);  t/s (kub. m/s); 
K
not
 - yuk kelib tushishi (yuklarni ortish) notekisligining koeffitsiyenti; 
K
don
 
- 
mashinalar,  mexanizmlarning  bir  qismini  ta’mirlashda, 
quvvatlashda, ijarada ekanligi hisobiga ularga ehtiyoj ortishining koeffitsiyenti.   
Ushbu  turdagi  mashinalar,  mexanizmlar  va  qurilmalarga  ehtiyoj  miqdori 
ushbu formuladan kelib chiqqan holda aniqlanadi: 
                                      
 
  
                                                               N
um
 
 
Рр
 = ---------------- birgalikda  
                                                               R
ur
 
 
Bu yerda: 
Рр
  -  ombor  bo‘yicha  ko‘rib  chiqilayotgan  har  xil  turdagi  mashinalar, 
mexanizmlar va qurilmalarning yuk ko‘tarish qobiliyati miqdori; 
R - ushbu turdagi uskunalarning  
Рр
dagi ulushi; 
R
ur
 - ushbu turdagi uskunaning o‘rtacha yuk ko‘tarish qobiliyati, t.% 
Mehnat unumdorligi uni oshirishga yo‘naltirilgan tadbirlarni hisobga olgan 
holda belgilanadi; 

---

 
88 
- yangi texnikani qo‘llash; 
- ishlab turgan uskunalarni zamonaviylashtirish;     
-  ortish  - tushirish transport - omborxona ishlarini mexanizatsiyalashtirish 
va avtomatlashtirish; 
-(iste’xona va logistik jarayonlarni boshqarish jarayonini avtomatlashtirish. 
Baholovchi  omillar  soni  qisqartirilishi  mumkin,  ammo baholovchi omillar 
sonidan  hech  kim  sarmoya  kiritishga  qilingan  harajatlarni  chiqarib  tashlashi 
mumkin emas. 
Bizning  fikrimizcha,  logistik  tizimda  mahsulotlarni  omborga  joylashtirish 
va  omborda  qayta  ishlash  samarali  foyda  ko‘rsatishi  bir  qator  muammolarni hal 
qilish bilan bog‘liq. Bularga quyidagilar kiradi: 
- logistik tizim ishini strategik rejalashtirishda talab va ishlab  chiqarishni 
bashorat qilish; 
-  transportni  taqsimlash  va  iste’molchilarga  xizmat  ko‘rsatish  jarayonini 
muvofiqlashtirish  muammolarini  hal  qilish,  ya’ni  xizmat  ko‘rsatish  joylarida 
omborxona  tizimi  tarmoqlarini  yaratish,  taqsimlovchi  omborxona  markazlari  va 
iste’molchilar  omborlari  o‘rtasida  vazifalarni  eng  muvofiq  taqsimlash, 
iste’molchilarni  guruhlash  asosida  savdo  mintaqalarini  bir  turga  keltirish,  ularni 
ishlab chiqarish joylariga eng mos qilib biriktirish; 
-  iste’molchilarga  transportdan  foydalanishga  xizmat  ko‘rsatishning 
iqtisodiy maqsadga muvofiq ko‘lamlari va darajalarini aniqlash;  
- logistik tizim modellarini qurish va uning faoliyat ko‘rsatishi barqarorligi 
shartlarini ishlab chiqish;  
- logistik tizimning ishonchli ta’minotini yaratish; 
- logistik tizimda iste’molchilarga yuqori samarali servis xizmati ko‘rsatish 
rejasini ishlab chiqish.