Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

Shaxsiy  moliyaviy  resurslar.  Qaror  qabul  qiluvchi  shaxsning  ixtiyorida 
erkin, shu jumladan naqd mablag‘lar ko‘rinishida bo‘ladi, hamda ishlab chiqarish-
sotish  faoliyatidan  foyda  hisobidan,  amortizasiya  faoliyatidan,  ishlab  chiqarilgan 
tovardan tashqari har xil sotishlar (masalan, ko‘chmas mulkni)dan kelib tushadi. 
Qarzga  olingan  moliyaviy  mablag‘lar  veksel  yoki  majburiyatlarnring 
boshqa turlari ostida olingan har xil turdagi kreditlardan iborat bo‘ladi. 

---

 
199 
Kiritilayotgan mablag‘lar shaxsiy tizimga va tashqi obyektga yo‘naltirilishlari 
mumkin. 
Birinchi  holda  mablag‘lar  ishlab  chiqarish-sotish  faoliyatiga,  ularni 
tayyorlashga,  tashkiliy  shakllarni  yaratishga,  zahiralar  va  badalli  to‘lovlarga 
kiritilishlari mumkin. 
Ikkinchi  holda  kreditlar  beriladi,  aksiyalar,  qimmatbaho  qog‘ozlar  xarid 
qilinadi va investitsiyalash amalga oshiriladi. 
Logistika  tamoyillariga  muvofiq  boshqariladigan  moddiy  oqimlarni  ko‘rib 
chiqamiz.  Kirishda  bu  oqimlar  o‘zining  tabiati  bo‘yicha  moddiy  bo‘lgan  holda 
xom  ashy,  materiallar  va  butlovchilar  oqimlariga  bo‘linadi,  ularning  moddiy  deb 
atash  qabul  qilingan  va  axborot  oqimlari,  ular  har  xil  turdagi  hujjatlar,  komputer 
massivlari, telefon va boshqa so‘zlovchilar ko‘rinishida aks ettiriladi. 
Logisti  boshqaruv  ta’minotining an’anaviy usullaridan “aniq vaqtda” Just in 
time (JIT) nomini olgan tamoyil bo‘yicha ta’minlashga o‘tishga imkon beradi. 
An’anaviy  ta’minlashda  ishlab  chiqrish-sotish  tizimining  kirishida  yetkazib 
beruvchilardan  oqim  ko‘proq  yoki  kamroq  uzoq  muddatli  shartnomalar  va 
yetkazib  berishga  oldindan  buyurtmalarga  muvofiq  shakllantiriladi,  ishlab 
chiqarish tomonidan uni iste’mol qilish esa ko‘proq yoki kamroq qisqa muddatli, 
ammo  so‘zsiz  qanoatlantirishni  talab  qiluvchi  ishlab  chiqarish  talablari  bilan 
belgilanadi. 
Bir tomondan xom ashyo materiallar va butlovchilarning har xil vaqtdaligi va 
har xil intensivligi va boshqa tomondan ularning iste’mol qilishda navlari va hajmi 
bo‘yicha  ancha  katta  bo‘lgan  zahiralarni  tashkil  qilinishi  talab  qilinadi.  Bunday 
zahiralar, ishlab chiqarishning bir maromdaligini ta’minlagan holda uning iqtisodiy 
samaradorligini  ancha  pasaytiradi.  Ayniqsa  bu  bozor  iqtisodiyotida  nomoyon 
bo‘ladi,  ammo  rejaga  asoslangan  iqtisodiyot  sharoitlarida  va  yakka  xukumronlik 
sharoitlarida ham katta ahamiyatga ega. 
Logistik  boshqaruv  tamoyillarini  ko‘magi  xom  ashyo  materiallar  va 
butlovchilarni  yetkazib  beruvchilartomonidan  yetkazib  berilishi  va  ularni iste’mol 
qilinishini  ko‘proq  darajada  moslashishiga  imkon  beradi.  Yetkazib  beruvchilar 
bilan  umumiy  masalalarni  hal  qiluvchi  kishilar  kabi  munosabatlarni  o‘rnatilishi 
hamda axborot almashinuvini uning operativligi va qamrab olish kengligini keskin 
oshiruvchi  komputerlashtirish  JIT  tamoyiliga  o‘tish  imkoniyatiga  olib  keladi. JIT 
tamoyili mohiyati bo‘yicha shundan iboratki, huquqiy vujudga kelgan ehtiyojlarga 
ko‘ra kerakli xom ashyo materiallar va butlovchilarni kerakli vaqtda kerakli sifatda 
va  kerakli  miqdorda  kerakli  muddatga  yetkazib  berishdan  iboratdir.  Bu  ishlab 
chiqarish  maromi  ko‘rsatkichlarini  pasaytirmasdan  kirish  va  oraliq  zahiralarini 
kamaytirish  uning  iqtisodiy  samaradorligini  oshirish  va  bozor  ehtiyojiga  omillik 
bilan  javob  qaytarishga  imkon  beradi.  Keyingisi  mijozlar  doirasi  kengaytirish  va 
o‘zining  bozordagi  o‘rnini  mustahkamlashga  imkon  beradi.  Bu  ba’zida  ishlab 
chiqarish xarajatlarini pasaytirishga qaraganda muhimroqdir, chunki shaxsiy narx-
navo va texnik siyosatni o‘tkazishga imkon beradi. 

---

 
200 
Ta’minotni  an’anaviy  tashkil  qilish  va  JIT  tamoyili  bo‘yicha  ta’minotning 
sxemalari va chizmalarda berilgan.