Ызбекистон Республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

13.4. Kompensatorlar 
Harorat  natijasida  quvurlarni  uzayishi  tufayli  quvurlar  o’z-o’zidan  siljib 
ketmasligi uchun ular maxkamlmb qo’yiladi. Ammo qo’zg’almas tayanchlar orasida 
quvurlarni  issiqlik  uzayishini  qabul  qiladigan  qurilmalar  bo’lmasa,  quvurlar  katta 
kuchlanishlar 
ostida 
buzilishi 
mumkin. 
Quvurlarning 
issiqlik 
uzayishini 
kompensatsiyalash  (qoidasi)  uchun  turli  hil  jihozlardan  foydalaniladi  (7.5-rasm). 
Ularni  ishlash  prinsipi  bo’yicha  ikki  guruhga  bo’lish  mumkin:  1)  quvurlarning 
issiqlik  natijasida  uzayishini  egilish  yoki  burilish  (fazoviy)  yo’li  bilan  bartaraf 
etadigan turli ko’rinishdagi radial yoki egiluvchan qurilmalar, 2) o’qli sirpanuvchi va 
elastik turdagi qurilmalar, ya’ni issiqlik uzayishini quvurning teleskopik siljishi yoki 
prujinalarni siqilishi orqali bartaraf etadigan jihozlar. 
Egiluvchan  kompensatorlardan  juda  keng  foydalaniladi.  Eng  oddiy 
kompensatsiya quvurni  o’zini 150
0 
dan ortiq bo’lmagan burchak ostida tabiiy burish 
natijasida 
amalga 
oshiriladi. 
Quvurlar 
kanallarda 
o’tkazilganda, 
tabiiy 
kompensatsiyani  amalga  oshirish  uchun  kanal  devori  va  izolyatsiyalangan  quvur 
orasida  quvur  yelkalarini  erkin  harakat  qilishi  uchun  yetarli  masofa  bo’lishi  zarur. 
Quvurlar kanalsiz o’tkazilganda tabiiy kompensatsiyadan foydalanish uchun, burilish 
uchastkalarida  ko’ndalang  qirqimi  mos  keladigan  o’tib  bo’lmaydigan  kanallar 
jihozlash lozim. 
Tabiiy  kompensatsiyalash  uchun  quvurlarni  ko’tarilish  va  tushish  joylaridan 
foydalanish  mumkin,  ammo  xar  doim  ham  tabiiy  kompesatsiyadan  foydalanish 
imkoni 
bo’lmaydi. 
Tabiiy  kompesatsiyalashning  barcha  imkoniyatlaridan 
foydalanilgandan so’ng sun’iy kompesatsiyalash jihozlardan foydalanishdan lozim. 
 

---

 
141