Ызбекистон Республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

13.2. Quvur tayanchlari 
 
Belgilanishiga  ko’ra  tayanch  konstruksiyalari  qo’zg’aluvchan  va  qo’zg’almas 
turlarga bo’linadi.  
 
Qo’zg’aluvchan  tayanchlar  issiqlik  tashuvchi  o’tayotgan  quvur  og’irligini 
ko’tarib  uni  qurilish  konstruksiyalarida  erkin  harakatlanish  imkonini  yaratadi. 
Qo’zg’aluvchan  tayanchlar  kanalsiz  usuldan  tashqari  barcha  turdagi  quvurlarni 
o’tkazishda qo’llaniladi. Erkin harakatlanish jarayoniga ko’ra tayanchlar sirpanuvchi, 
tebranuvchi va osiladigan turlarga bo’linadi. 
 
Rasm- Qo’zg’aluvchan tayanchlar: 
a  -  sirpanuvchan;  b  -  katokli;  v  -  rolikli;  g  -  osiladigan;  1-lapa;  2-  tayanch 
plitasi;  3-  asos;  4  -  qovurg’a;  5  -  yon  qovurg’a;  6  -  yostiq;  7  -  tayanchni 

---

 
139 
montaj  holati;  8  -  katok;  9  -  rolik;  10  –  kronshteyn;  11  –  tirqish;  12  – 
kronshteynlar; 13 – ilib qo’yuvchi bolt; 14 - ilgich 
Sirpanuvchi  tayanchlar  turli  konstruksiyalarga  ega  bo’ladi.  Ularning  barchasi 
ko’taruvchi  qurilish  konstruksiyalariga  erkin  ravishda  tayanib  turadi.  Ishqalanish 
kuchi va ko’taruvchi qurilish konstruksiyalarini yedirilishini kamaytirish maqsadida. 
beton bilan birikish uchun qanotchalar payvandlangan po’lat tayanch plitasi betonga 
quyiladi.Tayanchlarni  andazaviy  konstruksiyalari  baland  va  past  tayanchlar 
ko’rinishida  bajariladi.  Baland  tayanchlar  (140  mm)  issiqlik  izolyatsiyasining 
qalinligi  80  mm  dan  ortiq  bo’lgan  quvurlarda  qo’llaniladi;  past  tayanchlar  (90  mm) 
issiqlik  izolyatsiyasining  qalinligi  80  mm  gacha  bo’lgan  quvurlarda  qo’llaniladi. 
Tayanchlarni yon qovurg’alaridagi tirqish, tayanch ustidagi izolyatsiya qatlamini sim 
yordamida  maxkamlash  uchun  bajarilgan.  Sirpanadigan  ko’rinishdagi  tayanchlar 
quvurlarni yotqizishni barcha usullarida qo’llaniladi. 
13. 3. Issiqlik o`tkazgichlarning o`tkazish turlari. 
Quvur  diametri  175  mm  dan  ortiq  bo’lganda  tayanchlardagi  ishqalanish 
sezilarli  darajada  ortadi.  Ishqalanish  kuchini  kamaytirish  maqsadida  tebranuvchi 
(rolikli, sharikli va g’ildirakchali) tayanchlardan foydalaniladi. 
Tayanch  plitalaridagi  yo’naltiruvchi  planka  va  o’yilgan  joylar  cho’zilayotgan 
quvurni  ish  bo’yicha  harakatini  ta’minlaydi.  Katok  va  roliklarga  vaqtida  ishlov 
berilmasa  ular  tiqilib  yurmasdan  qolishi  mumkin.  Tiqilib  qolgan  tayanchlar  tez 
korroziyaga uchraydi va tayanchdagi ishqalanish koeffitsienti ortib ketadi. Katokli va 
rolikli tayanchlar tarmoqni to’g’ri chiziqli uchastkalarida ishonchli ishlaydi. Trassani 
burilish  joylarida  quvurlar  nafaqat  bo’ylama  balki  ko’ndalang  yo’nalishda  ham 
siljiydi.   
Ilib  qo’yiladigan  tayanchlardan  kichik  diametrli  quvurlarni  o’tkazishda, 
shuningdek  diametri  500  mm  gacha  bo’lgan  yengil  bug’  quvurlarini  o’tkazishda 
foydalaniladi.  Ilib  qo’yiluvchi  konstruksiya  egiluvchan  bo’lganligi  sababli  tayanch 
quvur  bilan  birgalikda  yengil  buriladi  va  qo’zg’aladi.  Natijada  qo’zg’almas 
tayanchdan uzoqlashib borgan sari ilgichlarni burilish burchagi ortadi, bunga monand 
ravishda  quvurlarni  egilishi  va  quvurni  vertikal  yuklamasi  ta’siri  ostida  tayanchga 
tushayotgan  zo’riqish  ortib  boradi.  Shu  sababdan  tayanchlarga  tushayotgan 
yuklamani  bir  tekisda  taqsimlanishiga  va  gorizontal  joylashishiga  ega  bo’lish  qiyin. 
Shuning 
uchun 
bunday 
tayanchlardan 
quvurlar 
o’tkazilganda 
salnikli 
kompensatorlardan  foydalanishga  yo’l  qo’yilmaydi.  Tayanchlarga  tushayotgan 
yuklamani  notekisligi  narxi  yuqori  bo’lgan  prujinali  ilib  qo’yuvchi  tayanchlardan 
foydalanilganda  prujinalarni tortilishini sozlash  yo’li bilan bartaraf  etiladi. Zo’riqish 
va  quvurni  egilishini  kamaytirishuchun  ilgichni  uzunligi 
l
ni  suvli  tarmoqlar  uchun 
l
l


10
, bug’li tarmoqlar uchun esa 
l
l


20
  ga teng  etib  qabul  etish  tavsiya  etiladi. 
l

-  qo’zg’almas  tayanchdan  eng  uzoq  masofadagi  tayanchni  (ilgichni)  qo’zg’alish 
masofasi.  Prujinali  iluvchi  tayanchlardan  quvurlarni  vertikal  xarakalanuvchi 
uchastkalarida qo’llash maqsadga muvofiq bo’ladi. 
Qo’zg’almas tayanchlar, issiqlik tarmog’ini ichki bosim va harorat natijasidagi 
deformatsiyalarni  qabul  qiluvchi,  bir  biriga  bog’liq  bo’lmagan  uchastkalarga  ajratib 
turadi.  Qo’zg’almas  tayanchlar  kompensatorlar  va  tabiiy  kompensatsiyalovchi 
uchastkalar  oralig’ida  joylashtiriladi.  Quvurlarni  qo’zg’almas  etib  mahkamlash, 
trassani o’tkazish usuliga ko’ra turli konstruksiyalar yordamida bajariladi.  

---

 
140 
Tayanib turuvchi tayanchlar (lobovo’e) asosan kameralarda, o’tib bo’luvchi va 
yarim  o’tuvchi  kanallarda  qo’llaniladi.  Tayanib  turuvchi  konstruksiyalar  inshoatlar 
tubi va yopmasiga o’rnatilgan turli o’lchamdagi shvellerlardan tayyorlanadi. 
 
 
Qo’zg’almas tayanchlar: 
a – bevosita to’g’rimf-no’g’ri; b- shitsimon; v- homutli; 
1-tayanib  turuvchi  konstruktsiya;  2-  tayanib  turuvchi  plastina;  3-  temir 
ro’molcha; 4- asbest shnur; 5- homut