Ызбекистон республикаси давлат жисмоний тарбия ва спорт +ымитаси

),
1.6. Чидамлиликни тарбиялаш 
Курашчиларнинг спорт формасини такомиллаштиришда 
омиллар ўртасида махсус чидамлилик алоҳида аҳамият касб 
этади. Чунки беллашув қоидаси ўзгариши билан курашни 
юқори суръатда ўтказиш, чарчашга қарамасдан техник 
ҳаракатларни бажариш керак (49, 50). 
Курашчининг 
чидамлилиги—мусобақа 
жараёнида 
маълум шиддатда самарали ишлаш қобилиятидир. 
Ишнинг куп давом этиши толиқиш билан чегараланади. 
Шунинг учун хам чидамлилик организмни чарчашга қарши 
туриш қобилият ва юксалишидан кейин иш қобилиятини яна 
қайтиб тиклаши билан характерланади. Чидамлиликда барча 
жисмоний сифатлар ва спортга тайёргарликнинг ҳамма 
томонлари (техник, сифатлар ва ғоявий—иродавий) ўз 
ифодасини топади. 
Организмнинг функционал чидамлилиги барча аъзолари 
баробар тайёргарлигига боғлик, асаб хужайраларнинг 
қобилияти, нафас олиш, қон айланиши ва бошқалар билан 
белгиланади). 
Чидамлиликни ривожлантиришда юрак томир ва нафас 
олиш системаларида катта ўзгаришлар рўй беради. Мисол 

---

29 
учун нафас олиш тезлашиб чуқурлиги ортиб, юрак— томир 
уриши суръати дақиқада 220 зарбагача етади, максимал анча 
ошиб, минимал (АБ) пасаяди, қоннинг циркуляр айланма 
миқдорининг заҳира чиқиши ҳисобига анча ортади (жигардан, 
бошқа органлардан), тайёрлов системаси ва ички секреция 
органлари ҳам катта юкланиш билан ишлайди. Курашчи 
бундай ўзгаришлар шароитида машғулотни давом этириб, 
ортиб бораётган чарчашга қарши туради, айни
вақтда барча 
органлар ва системаларни шу шароитда янада ҳаракатчан ва 
шиддатли ишлатишга ўтади. 
Машғулот жараёнида қуйидаги белгилар бўйича 
чидамлилик белгиланади: 
1. Томир уриши суръатини секинлаштириш 
2. Максимал АБ нинг маълум даражада пасайиши 
3. Дам олишда. Нафас олиш суръатининг бир оз 
камайиши 
4. Нафас олишда уни ухлаб туриш вақтининг ошиши 
5. Организмнинг юкланишдан кейин кучни қайта 
тикланиш жараёнида гормотоник реакция типининг 
кўтарилиши. 
Машқ билан тайёргарлик кўрсаткичини қуйидагича 
аниқлаш мумкин: эрталаб кўзни очиш билан ётган ҳолда томир 
уришини фарқи бўлади. Бу фарқнинг ошиши, организмдаги 
функционал 
нотуғри 
ўзгаришнинг 
камайиши 
эса 
чидамлиликни тарбиялаш туғри ташкил қилинганидан далолат 
беради. 

---

30 
Тренерларнинг анкеталарига берган жавоблари 
қуйидагиларни кўрсатади: 80 фоиз киши миллий курашда 
умумий чидамлиликни роли катта деб ўйласа, 100 фоиз 
тренерлар миллий курашида махсус чидамлилик муҳим деб 
ҳисоблайди.