Ызбекистон республикаси адлия вазирлиги

VII БОБ. ТАЛАБ ВА ТАКЛИФ. БОЗОР МУВОЗАНАТИ 
 
1-§. Талаб ва унинг миқдорига таъсир қилувчи омиллар. 
Талаб қонуни
Бозор мураккаб тизими бўлиб, унинг ишлаши бўғинларининг 
ўзаро таъсирига боғлиқ. Аммо “бозор” тушунчаси қамраб олган қатор 
иқтисодий муносабатлар орасида унинг асосини ташкил этувчи ўзига 
хос турлари ҳам борки, уларсиз бозорнинг реал мавжуд бўлиши ҳам, 
назарияда англашилиши ҳам мумкин эмас. Булар талаб, таклиф, 
бозор нархи, конъюнктуралардан иборат. 
Талаб, энг аввало, бирор неъмат ѐки хизматларга эҳтиѐжнинг 
бозорда намоѐн бўлишидир. Бозорда эҳтиѐжларнинг талаб шаклида 
майдонга чиқишининг сабаби товар ишлаб чиқариш хусусиятининг 
ўз замиридадир. Ҳар қандай товар фақат бирорта бошқа товар ѐки 
пулга алмашув йўли билан олиниши мумкин. Қондирилганлик учун 
ҳақ тўлаб бўлмайдиган эҳтиѐжни бозор ҳисобга олмайди. Масалан, 
кимдир автомобиль сотиб олмоқчи (эҳтиѐж), аммо унинг пули йўқ. 
Бундай эҳтиѐж, табиийки, талаб бўла олмайди. Пировардида, шундай 
хулосага келиш мумкин: талаб шунчаки эҳтиѐж эмас, балки 
тўловга 
қобил, пул билан таъминланган эҳтиѐждир. 
Уч хил омил, яъни товарлар нархи, харидорлар даромадлари, 
истеъмолчилар диди ва эҳтиѐжи талаб даражасига таъсир кўрсатади. 
Бу омиллар айрим харидорларнинг ҳам, истеъмолчилар катта гуруҳи-
нинг ҳам талабига таъсир кўрсатади. Талабнинг кўрсатиб ўтилган 
омиллардан ҳар бирига боғлиқлигини аниқ мисолларда кўриб 
чиқамиз. 
Талабнинг ўзгариши
. Талаб билан нархларнинг ўзаро таъси-
рини ҳар бир товар бозорида кузатиш мумкин. Мисол учун мол гўш-
тини олайлик. Ҳамма сотувчилар сифати билан бир хил гўштни сота-
дилар, лекин бунда аҳолининг даромади, анъана ва дидлари ўзгармай 
қолаверади, деб фараз қилайлик. Аслида фақат мол гўштининг нархи 
ўзгаради, холос. Вазифа талаб ва нархларнинг бир-бирига қандай 
таъсир қилишини кузатишдан иборат. 
Даставвал, айрим истеъмолчи талабининг ўзгаришини кўриб 
чиқамиз. У гўштнинг бир килограмми 25 сўм турганда уни олмайди. 
Борди-ю нарх, масалан, 18 сўмгача тушса 1 килограмм, 12 сўмгача 
тушса 2 кг, 6 сўмгача тушса 3 кг сотиб олинади ва ҳоказо. Демак, 
гўштнинг нархи қанча паст бўлса шунча кўп сотилади. Албатта, 

---

бошқа ҳар қандай эҳтиѐждек, гўштга бўлган эҳтиѐж ҳам қониқиш-
нинг муайян жисмоний чегарасига эга. У қондирилган тақдирда, 
нархнинг ҳар қанча камайтирилишидан қатъи назар, кишини яна 
гўшт сотиб олишга мажбур қила олмайди. Аммо нарх пасайган сайин 
шахсий талабнинг ортиб бориши тенденцияси сақланиб қолади. 
Мазкур мисолга оид маълумотларни жадвалда жамлаш ва унинг 
асосида 
шахсий талаб графигини
тузиш мумкин (1-жадвал, 1-
график). 
1-жадвал 
 
 
 
1-график