Ызбекистон республикаси адлия вазирлиги

1. Масъулияти чекланмаган фирмалар. 
Уларнинг мулки ше-
рикчилик асосида вужудга келади. Шерикларнинг дастлабки мулки 
фирманинг устав капиталт деб аталади. Ҳар бир шерик устав капита-
лига ўз ҳиссасини қўшади. Лекин ҳиссадор шериклар тўла ҳуқуқли 
ѐки ҳуқуқи чекланган бўлиши мумкин. Тўла ҳуқуқли шериклар фир-
манинг ҳам жавобгарлигини, фойдаси-ю зарарини ҳам баҳам кўри-
шади. Улар устав фондига қўшган улуш ҳиссасига қараб фойда 
оладилар. Масалан, Ғуломов деган шахс фирманинг устав фондига 20 
фоиз қўшган бўлса, у фойданинг 20 фоизини олади ва ҳ.к. Борди-ю, 
фирма касодга учраб синса, шериклар зарарни ҳамжиҳатликда кўта-
радилар, яъни бир шерик бошқасининг жавобгарлигини ҳам ўз зим-
масига олади. Фирмада 5 киши шериклашиб, фаолият кўрсатганда 
фирма синган ҳолда уларнинг иккитаси фирма зарарини тўлашга 
қодир бўлмаса, қолган уч шерик улар зиммасидаги зарарни ҳам 
ўзиникига қўшиб кўтаради. 
2. Масъулияти чекланган фирмалар
. Бу фирмалар шерик 
бўлувчилар мол-мулкини ўртага ташлаб, устав фондига қўйилган 
ҳисса ҳисобидан шаклланади. Шундай фирмалар номига инглиз ти-
лида “co ltd”, немис тилида эса “korg” дейилиб, “лимитед” сўзига 
қўшилиб “чекланган” деган маънони билдиради. Масъулияти чеклан-
ган фирма фақат устав фонди миқдори даражасидагина тенг бўлган 
маблағга мажбуриятли бўлади. Улар фондидан ортиқча қарзи бўлган 
тақдирда ундан ҳеч қандай йўл билан ундириб бўлмайди. Бундан 
ташқари, улар йирик компаниялар томонидан иқтисодиѐтнинг айрим 
тармоқларининг монополиялаштирилишига тўсқинлик қилади. Шун-
дай қилиб, майда ва ўртача бизнеснинг мавжудлиги, уларнинг эркин 
бозор нархлари ва рақобат қилувчи муносабатлар шаклланишида 
муҳим ўрин тутишидадир. 
Ҳозирги замон корпорациялари
. Йирик корхоналарнинг ўз 
афзалликлари бор. Энг аввало, бу бозорни ўрганиш ва шаклланти-
ришда, моддий, ишчи кучи ва молиявий ресурслардан усталик билан 
фойдаланиш, кенг кўламли илмий тадқиқотлар ва тажрибаларни 
ташкил қилишда катта имкониятларга эгаликда эканлигидадир. Йи-
рик корхоналар бозор конъюнктурасининг ўзгаришларидан яхшироқ 
ҳимоя қилинган. Чунки улар бир вақтнинг ўзида халқ хўжалигининг 

---

турли тармоқларида хилма – хил товарларнинг етарлича катта улуши 
ишлаб чиқарилаѐтган экан, улар кичик ва ўртача фирмалардан фарқ-
ли ўлароқ, нархларни тартибга солиб туриш воситасига эгадирлар.
Йирик ишлаб чиқаришнинг кўлами иш кучини ҳам, меҳнат 
предметлари ва воситаларини ҳам чуқурроқ ихтисослаштириш имко-
нини беради. Шу туфайли ишлаб чиқариш харажатлари анча камая-
ди, маҳсулотнинг сифати янада яхшиланади. Тўғри, ишлаб чиқариш-
нинг ички меҳнат тақсимоти ва корхона кўламларининг ўсиши ўзи-
нинг табиий чегараларига эга. Тор ихтисослаштирилган асбоб-уску-
налар табиий тарзда оммавий, ишлаб чиқаришга қаратилган бўлади, 
акс ҳолда, у ишсиз туриб қолади. Шу боисдан, йирик корхоналарнинг 
самарали ишлаши учун зарур шарт-шароит стандарт товарларга 
бўлган оммавий талабларнинг мавжудлигидадир. 
Ҳозирги бозор иқтисодиѐтида йирик ишлаб чиқаришни ташкил 
этишнинг энг тарқалган шакли –