Ызбекистон давлат жисмоний тарбия институти

Чаққонликни ривожлантириш. Чаққон харакат қилиш, харакат вазифа-ларини тез ва 
тўғри еча олиш учун кучли, тезкор, чидамли бўлиш ва мустахкам иродали бўлиш керак. 
Кучлилик, тезкорлик ва бошқа фазилатларсиз, харакат-ларда чаққонлик бўлиши мумкин 
эмас. Харакат ёки фаолият қанчалик нотаниш, қанчалик мураккаб бўлса, қанчалик тез 
чаққонлик кўрсатиш керак бўлса, чаққонлик шунчалик такомиллашган бўлиши керак. Тез 
йўл топа олиш ва тўхтамасдан бажаришни талаб қиладиган харакат вазифаси тўсатдан хосил 
бўлган пайтда айниқса чаққонлик керак. 
Баъзан одатдаги харакат жуда кескин ўзгариб қоладиган пайтлар хам бўлади. Масалан, 
босқон улоқтиришда тортилиш кучи 300 кг дан ортиқ сим узилса, улоқтирувчи хавфдан 
қутулиши учун, жуда катта чаққонлик қилиш керак.ғовлар оша югуришда йиқилиш, 
баландликка сакрашда ерга ноқулай тушиш, лангарчўпнинг синиши каби холларда шикаст 
емаслик учун хам енгил атлетикачи анчагина чаққонлик қилиши керак. Бу мисоллардаги 
чаққонлик, яъни йиқилиш ёки ноқулай харакат содир бўлганда атлетка азқотадиган чаққон-
лик-хар қандай спорт турида хам нихоятда зарур бўлган ўз-ўзига ишонч билан бевосита 
боғлиқдир. 

---

14 
Кўпгина енгил атлетика турлари билан шуғулланиш, айниқса, ғовлар оша югуриш, хар 
хил тўсиқлар оша эстафетали югуриш билан шуғулланиш фақат тезкорлик, чидамлилик ва 
бошқа шу каби фазилатларнигина эмас, балки чаққонликни хам ривожлантиришга ёрдам 
беради. Махсус чаққонликни ривожлантиришга кўпроқ эътибор бериш керак. Масалан, 
сакровчини хавода мўлжал ола билишга ва учиш фазаси харакатларига ўзгаришлар кирита 
олишга ўргатиш керак. Улоқтириш, ғовлар оша югуриш, лангарчўп билан сакрашдаги 
махсус чаққонликнинг ўзига хос хусусиятлари бор. Унинг ривожланиши учун, енгил 
атлетиканинг танланган туридаги харакат структурасига яқин характер-даги турли машқлар 
ёрдам беради.
Улар аввало атлетга маълум, лекин одатдан ташқари шароитда бажариладиган 
машқлардир. Масалан, найза улоқтиришда, узунликка сакрашда ва лангарчўп билан 
сакрашда югуриб келиш масофаси ва тезлигини ўзгартирилса, атлет янги, ўрганилмаган
шароит яратиб, унга мослаб харакатни ўзгартиради, яъни чаққонлик кўрсатади. Масалан, 
лангарчўп билан сакровчига озроқ вақт фақат қисқартирилган масофадан югуриб келиб 
тренировка қилиб юргандан кейин, бирданига максимал тез югуриб келиб сакраш қийин 
бўлади. 
Баландликка ва лангарчўп билан сакрашда махсус чаққонликни ривожлан-тириш учун, 
тиргак билан планка холатини тепсиниш нуқтасига нисбатан ўзгартириш керак. Бу 
сакровчиларни мусобақаларда учраши мумкин бўлган, турли вазиятларга ўргатади. 
Узунликка, баландликка ва лангарчўп билан сакрашда тепсинувчи оёқни тепсиниш жойига 
тушириш автоматлашган ва аниқ бўлиши мухимдир. Лекин бу қадам узунлигини керагича 
ўзгартиришга имкон берадиган кўз ташлаб назорат қилишдан кечиш деган сўз эмас. Бунинг 
табиий тўсиқлардан ўтишдаги ахамияти янада мухимроқ. Кўз билан мўлжал олишни 
яхшилаш учун, сакровчи тренировкада хар хил масофадан югуриб келиб, тепсиниш оёғини 
аниқ туширишга харакат қилиб сакраши керак. 
Чаққонликни ривожлантиришга тренировканинг тайёрлов даврида энг кўп эътибор 
бериш керак. Қишда гимнастик снарядларда турли машқлар, тўсиқларни ошиб ўтиш 
эстафеталари, сакраш ўйинлари ва бошқа чаққонликни ривожлантиришга қаратилган 
машқлардан фойдаланиш керак. Асосан кросс югуриш ва очиқ жойлардаги машқлардан 
иборат бахорги тренировка хам чаққонликни ривожлантиришга ёрдам беради. Ёзда ва 
мусобақа даврида, чаққонликка қаратилган махсус машқлар учун вақт қолмайди. Бу вақтда 
чаққонлик енгил атлетиканинг ихтисос олинаётган тури билан бирга йўқ-йўлакай 
такомиллаштирилади.