Ызбек диалектологияси

Dissimilyatsiya. Bu assimilyatsiyaga qarama-qarshi bo’lgan fonetik hodisadir. O’zbek tili va uning shevalarida dissimilyatsiya hodisasi assimilyatsiya kabi keng tarqalgan emas. Xalq shevalarida odatda sonor tovushlarga ega bo’lgan so’zlar dissimilyatsiyaga uchraydi. M. zarar>zerel, devor>devol kabi.
Akkomodatsiya. Unli va undosh tovushlar o’rtasida vujudga keladiganfonetik hodisa bo’lib, bir tovush talaffuzining ikkinchi tovush talaffuziga moslashishidir. Hozirgi o’zbek adabiy tilidagi i, u, uindifferent unlilari til orqa undoshlar bilan (k, g, sayoz til orqa va q, g’, x chuqur til orqa) moslashadi: k’y’m k’:’m, irg’ib> kabi.
Spirantizatsiya.Bu hodisa biror portlovchi undosh tovushning portlovchilik xususiyatini yo’qotib, sirg’aluvchi tovushga o’tishidir:jolbars-jolvars, yubordi>juverd’ kabi.
Eliziya. Unli va undosh tovushlarning tushib qolish hodisasi bo’lib, tubandagi holatlarda uchraydi:
1) so’zning o’zak-negizida : xardor2) so’zning o’zak - negiziga qo’shimchalar qo’shilganda:ballar (bolalar)
3)o’zak-negiz yoki affiks boshidagi undosh tovushlar tushib qoladi: haydaymo’z aydaymo’s, ukuk < xuquq, shishe< ishe,she: er4)arab tilidan kirgan «ayn» va «xamza» ko’pincha nolga teng bo’ladi: melim, taso’r,inom kabi.
5)O’zak-negiz oxirida undosh tovushlar tushib qoladi: guno-gunoh, su-suv, kichi-kichik, Balan-baland, pas-past, taro’-tariq kabi.
So’z formalarining torayishi. Bu xususiyat talaffuzni maksimal darajada ixchamlashtiradi. Bunda bir bo’g’in va bo’g’inlardagi unli va undosh tovushlar tushirilib talaffuz qilinadi. Bu protsess so’zning o’zak-negizida, o’zak bilan affiks chegarasida, ikki so’zning qo’shilgan joyida yuz beradi: nima-ne, nima ish bilan –ne ishinen, jude-je, qo’lo’p-qo’p,olib kel-epke, qaytayin, bolamakon, bota, natayin kabi.
Tovushlarning orttirilishi
So’z boshida tovush orttiriladi (proteza): oromal, istekon, oroza;
So’z o’rtasida tovush orttiriladi. Bu hodisa epinteza deyiladi: aql-aqil, shifr-shipir, novmert-nomard, duvchar-duchor,doim-doyimo.