Ызбек диалектологияси

V.A Bogorodiskiy tasnifi
V.A Bogorodiskiy tasnifi 1921- yilda hozirgi turkiy tillarni geografik joylashuvi va fonetik xususiyatlarni hisobga olib 7 guruhga bo’lgan. Keyinchalik 1934-yilda u o’zining ushbu tasnifiga aniqliklar kiritib, uni to’ldirib quyidagicha taqdim etdi.
1.Shimoli-sharqiy guruq: yoqut, karagas, Tuva tillari.
2.Xakas va Abakan guruhi: xakas tili, Abakan lahjasi, sagay, koybal, qizil shevalari, minusin tatarlari tili.
3.Oltoy guruhi. Bunga oltoy (shor) tili o’z shevalari bilan kiritilgan.
4.G’arbiy Sibir guruhi: chulim, Ishim, Tyumen tatarlari tili.
5.Volga bo’yi va Ural guruhi: tatar va boshqird tillari.
6.O’rta Osiyo guruhi: uyg’ur, qozoq, qirg’iz, o’zbek, qoraqalpoq tillari.
7.Janubi-g’arbiy guruh: turkman, ozarbayjon, qumuq, gagauz, turk tillari va chuvash tili, qorachoy va bolqar tillari.
F.E.Korsh tasnifi
F.E.Korsh o’zining «Klassifikatsiya tyurkskix plemen po yazo’kam» asarida turkiy tillarni fonetik xususiyatlaridan tashqari, morfologik xususiyatlarni ham hisobga olib quyidagicha tasnif qilgan.
1.Shimoliy guruh: qirg’iz, qozoq, qo’miq, no’g’oy, qorachoy, oltoy, Volga tatarlari, Shimoliy Kavkaz tatarlarining tillari.
2.G’arbiy guruh: ozarbayjon, turkman, turk, gagauz, qirim tatarlari tillari.
3.Sharqiy guruh: O’rxun-Enisey yodgorliklari yozuvi tili, eski uyg’ur tili, chig’atoy, qipchoq(polevets) kabi o’lik tillar va jonli tillardan karagas va xakas tillari.
4.Aralash guruh: Bu guruhga yoqut va chuvash tillari va O’rta Osiyodagi ba’zi tillar kiradi. Bu tillarning har biri o’ziga xos tasnif belgilarga egadir.
A.N.Samoylovich tasnifi
A.N.Samoylovich o’z tasnifida turkiy tillarning mavjud V.V.Radlov va F.E.Korsh tasnifini birlashtirib, quyidagicha 5 guruhga bo’ladi.
1.Janubi - g’arbiy yoki o’g’uz guruhi. Bu guruhga turkman, ozarbayjon, turk, gagauz tillari va qrim tatarlarining ba’zi dialektlari hamda o’zbek tilining o’g’uz lahjasi kiradi.
2.Janubi-sharqiy yoki chig’atoy guruhi. Bu guruhga hozirgi uyg’ur tili, o’zbek tili va uning bir qator shahar dialektlari, qumandin tili, o’lik chig’atoy tili kiradi.
3.Shimoli - g’arbiy yoki qipchoq guruhi. Bunga tatar, boshqird, oyrot, teleut, no’g’ay, qirg’iz, qozoq, qoraqalpoq, o’zbek tilining ayrim qipchoq shevalari, qumuq, qorachoy va qrim tatarlarining ba’zi shevalari kiradi.
4.Shimoli-sharqiy yoki Sibir guruhi. Bu guruhga qadimgi o’rxun, uyg’ur, qarluq yozuvi yodgorliklari tillaridan tashqarii Tuva, sariq, uyg’ur, qorluq yozuvi yodgorliklari tillaridan tashqarii Tuva, sariq uyg’ur, hakas, shor, kachin, sagay va yoqut tillari kiradi.
5.Chuvash yoki bulg’or guruhi. O’lik bulg’or va hozirgi chuvash tillari kiradi.