Iymon qo'shigi

9
NAZORAT SAVOLLARI
1. Axborot-kutubxona muassasalarida xo'jalik faoliyati deganda
nimani tushunasiz?
2. Yuridik va jismoniy shaxslarning vasiyiigi (homiyligi) qanday
amalga oshiriladi?
3. Axborot-kutubxonalarda bo‘sh binolarni ijaraga berish mum-
kinmi?
4. Yo‘qolgan kitob narxi qanday hisoblanadi?
71
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

6-bob.
AXBOROT-KUTUBXONA MUASSASALARIDA
M IK R O IQ LIM
Axborot-kutubxona muassasalarida ish sharoitida bo‘lim va 
xonalarning ob-havo muhiti ham alohida ahamiyatga ega. 
Mutaxassis va kutubxonachilarning normal ishlashi uchun 
mavsum bo'yicha xona harorati belgilangan normada bo‘lishi 
kerak. Issiq va sovuq kunlarda xodimlar bemalol, erkin ishlashiga 
sharoit yaratilgan bo‘lishi lozim.
Shuningdek, kitoblar saqlanadigan omborlar, nodir qo‘l- 
yozma nashrlar saqlanadigan bo‘lim, media boiimlar belgilangan 
normalarda boiishi shart. Kitob saqlanadigan boiimlar aksariyat 
axborot-kutubxonalarning ostki qismida joylashgan yoki 
chekkaroq xonalarda boiadi. Shuning uchun u yerda havo al- 
mashish tizimi konditsionerlar, havo ventilatsiyalari boiishi 
kerak. Nodir qoiyozmalar saqlanadigan boiimda havo harorati, 
namligi ham muhim rol o‘ynaydi. Chunki qoiyozma nashrlar 
har xil asosda, masalan, teriga, po‘stloqqa, har xil qog‘ozlarga, 
siyohlar, mushk-u anbarlar bilan yozilgan boiadi. Xona isib ketsa 
yoki namligi oshib ketsa, qoiyozma o‘z xususiyatini o‘zgartiradi. 
0 ‘qish qiyinlashishi mumkin.
Insonning organizmi sovuq va issiqni tez qabul qiladi. Yaxshi 
ishlashi uchun xonada normal harorat boiishi kerak. Bemalol 
yozishsa, foydalanuvchilarga xizmat ko‘rsatishi va boshqa ish 
bilan mashg'ul boiishi mumkin.
Muassasaning havo sharoiti quyidagi ko‘rsatkichlar bilan 
belgilanadi:
1. Havoning harorati, °C bilan oichanadi.
2. Havoning nisbiy namligi, % bilan aniqlanadi.
3. Havo bosimi, R/mm simob ustuni yoki Pa bilan oicha- 
nadi.
4. Ish joylaridagi havo harakati tezligi, m/s bilan oichanadi.
72
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bu omillar ta’siridan hosil bo'ladigan havo muhiti mikroiqlim 
deb yuritiladi.
Axborot-kutubxona muassasalarida gigiyenik mikroiqlimning 
ahamiyati nihoyatda muhimdir. Inson salomatligi ko‘p hollarda 
ish joyiga bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun xonalar toza bo‘lishi, 
moddiy boyliklami har xil changlardan doimo asrash kerak. 
Changlar tabiiy va sun’iyga bo‘linadi. Tabiiy changlar — tabiatda 
inson ta ’sirisiz hosil bo‘ldi. Sun’iy changlar bevosita ishlab 
chiqarish jarayonlarida hosil bo‘ladi.
Masalan, xonani supurib tozalaganda, xona ta’mirlanganda 
va h.k. Kitoblar uzoq vaqt javonlarda turib qolishi ham chang 
hosil bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Bu kutubxonachilarning kasb 
kasalligi — allergiya bo‘lishiga asos bo‘ladi. Shuning uchun 
xonalarni shamollatib xona haroratini mo‘tadillashtirish va bir 
me’yorda ushlab turish talab etiladi.
Xonalarni shamollatishning tabiiy, sun’iy, avariya shamol- 
latish tizimlari mavjud. Tabiiy shamollatish xonalarni eshik va 
derazalari ochib shamollatilsa, sun’iy shamollatish ventilator, 
konditsionerlar orqali amalga oshiriladi. Avariya shamollatish 
tizimi havo so‘rish usulida maxsus ventilatsiya asosida bajariladi.
Muassasalarning havo harorati, nisbiy namligi va harakat 
tezligini quyidagi jadval orqali ko‘rishimiz mumkin.
l-jadval
Ishlab chiqarish xonalari, ish joylaridagi havo harorati, 
nisbiy namligi va harakat tezligining me’yorlari
Yil
fasllari
Ish toifalari
Havo
harorati,
°C
Nisbiy 
namligi, %
Havo 
harakati 
tezligi, m/c
Sovuq
Yengil — I
2 0 -3 0
6 0 -3 0
0,2
0 ‘rtacha og'irlikdagi — I a
1 8 -2 0
6 0 -4 0
0,2
0 ‘rtacha og‘irlikdagi — I b
1 7 -1 9
6 0 -4 0
0,3
Og'ir - III
1 6 -1 8
6 0 -4 0
0,3
Iliq
Yengil — I
2 0 -2 5
6 0 -4 0
0,2
0 ‘rtacha og‘irlikdagi — I a
2 1 -2 3
6 0 -4 0
0,3
0 ‘rtacha og‘irlikdagi — I b
2 0 -2 2
6 0 -4 0
0,4
Og‘ir - III
18-21
6 0 -4 0
0,5
Issiq
Yengil — I
2 0 -3 0
6 0 -3 0
0,3
0 ‘rtacha og‘irlikdagi — I a
2 0 -3 0
6 0 -3 0
0 ,4 -0 ,5
0 ‘rtacha og'irlikdagi — I b
2 0 -3 0
6 0 -3 0
0 ,5 -0 ,7
Og‘ir - III
2 0 -3 0
6 0 -3 0
0 ,5 -1 ,0