Ix-xii asrlarda O’rta Osiyoda madaniy hayot va uyg’onish davri. Renesans

Abu Rayhon Beruniy

Beruniy,Abu Rayhon (973-1048 yil) - Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad al-Beruniy - buyuk qomusiy olim va mashhur mutafakkir. Beruniy ilm-fanning deyarli barcha sohalari bilan shug`ullangan allomadir. U Yaqin va O`rta Sharqning boy fan madaniyatini puxta o`rganib, qadimgi Yunoniston mumtoz ilmi bilan ham chuqur tanishib,yirik aloma bo`lib yetishdi. U shoir, adabiyotshunos olim ham edi. Ona tili bo`lmish Xorazm tilidan tashqari yana arab, sug`diy, forsiy, suryoniy, yunon, qadimgi yahudiy hamda keyinchalik Hindistonda Sanskrit tillarini o`rgandi. Beruniy ilm-fanning hamma sohalarida samarali ijod etib, 162 kitob va risolalar qoldirdi. Shulardan atiga 28 tasi bizgacha yetib kelgan. Hozirgi paytda allomaning “Qadimgi halqlardan qolgan yodgorliklar”, “Hindiston”, “Geodeziya” “Ma`danshunoslik”, “Mas`ud qonuni”, “Munajjimlik san`atidan boshlang`ich tushunchalar”, Ibn Sino bilan savol-javoblari nashr etilib, turli tillarga tarjima qilindi. Beruniyning tabiiy-ilmiy qarashlari muhim ahamiyatga ega. U astranomik kuzatishlar orqali Oy va quyoshning tutilishi, ularning yerdagi hayotiga ta`siri, gidrogeologiya, iqlim, calendar (taqvim) kabi o`ta murakkab muammolarni yangi ilg`or slub va tamoyillar ko`magida hal etishga e`tibor qaratdi. Aholi manzillari, Ma`dan va metallar solishtirma og`irligini belgilash, tabiiy va sun`iy tanlanish g`oyalari, olamlarning xilma-xilligi haqidagi bashoratlar, tajriba, sinov, kuzatuvga izchil munosabat Beruniy dahosining serjilo qirlari bo`lib, uning buyuk qomusiy olim va mashhur mutafakkir ekanligini ko`rsatib turibdi.