3. Boshqaruvda muloqat uning afzal va o‘ziga xos tomonlari.
Ayrim mutaxassislar tomonidan ijtimoiy-psixologik kompetensiya tushunchasi
ko‘pincha OAVda «.kommunikativ kompetensiya» tushunchasi bilan sinonim
sifatida ham ishlatiladi. Bevosita kommunikativ kompetensiyani aniqlash uchun
«Muloqotga kirishuvchanlik darajasi», «Fikrni bayon eta olish» kabi qator
metodikalar xamda o‘zini qanchalik nazorat qila olishini bilishda M.Snaydershshg
maxsus testi qo‘llaniladi. Kognitiv kompetensiya — bu rahbarning ma’lumot
darajasini oshirishga tayyorligi, o‘zining shaxsiy imkoniyatlarini faollashtirishga
112 extiyojmandligi, yangi malaka va bilimlarni mustaqil ravishda yaratish hamda
o‘zini-o‘zi rivojlantirish qobiliyati demakdir. Maxsus kompetensiya - bu
boshqaruvchining professional xatgi-xarakatlarni mustaqil tarzda bajarishga
tayyorlanish va o‘z mehnati natijalarini baholay olish qobiliyati. Madaniy
kompetensiya - bu menejerning tashkilot normalari va qadriyatlari orqali xuld-
atvorini boshqarishga tayyorlik qobiliyatiga egaligi. Shuningdek, munosib
bo‘lmagan vaziyatlardagi xatti xarakatlarda maqsadga erishish uchun standart
vaziyatlarni saqlab qolish va zarur bo‘lganda ularni yangilari bilan almashtira olish
savodxonligi.
Raxbarlik sifatlari. Yuqorida keltirilgan ta’riflar rahbarlik faoliyatining bir
tomonini tashkil qiladi. Ikkinchi tomoni rahbarlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi
kishining shaxsi yuksak insoniy fazilatlar bilan bog‘liqdir.
Rahbar mustaqil bo‘lishi, ijtimoiy faoliyatning qonuniy taqiqlanmagan
hamma sohasi bilan shug‘ullana olishi mumkin. Shu bilan birga, u o‘zi
boshqarayotgan jamoa orasida obro‘-e’tiborga ega bo‘lishi, o‘zin kamtar tutishi
zarur. Rahbarning mustaqil fikrlilik, topqirlik, mustaqillik shaxs qiyofasini
belgilovchi muhim psixologik xususiyatdir.
Rahbarda mustaqillik bo‘lsa, unda o‘ziga ishonch ham bo‘ladi, bu esa o‘z
navbatida rahbardagi sub’ektiv talablar darajasining yuqori bo‘lishiga olib keladi.
Ko‘pincha, rahbarning boshqalarga talabchanligi haqida gapiriladi, lekin yaxshi
rahbar avvalo o‘ziga-o‘zi nisbatan talabchan bo‘lishi talab etiladi. O‘z-o‘zini
baholash va shu asosda boshqalarga nisbatan munosabatlar tizimini ishlab chiqishi
muhim bir omildir.
Har qanday rahbarda intellekt — aql-zakovatning ma’lum normasi bo‘lishi
kerak. Bu norma yaxshi rahbar uchun o‘rtadan yuqori bo‘lmog‘i maqsadga
muvofiqdir, chunki o‘ta yuqori darajasidagi intellektga ega bo‘lgan rahbar bilan
ishlash xodimlar uchun qator noqulayliklarni keltirib chiqarishini, bunday aql-
zakovat qolganlarning ijobiy rivojlanishiga psixologik tusiq vazifasini o‘tash
mumkin. Rahbardagi o‘rtadan yuqori intellektni qoplab ketadigan yana boshqa
muhim sifatlar borki, ular boshqarish ishining samarasiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi
Bugungi kunda rahbarlik faoliyati uchun umuminsoniy ma’naviy
fazilatlarning roli ham juda katta. Bunday fazilatlar o‘zaro ishonch, halollik,
haqqoniylik, adolatlikdan iborat bo‘lishi kerak.
Bundan tashqari, rahbar psixologiyasini ma’naviy jihatdan shakllantirish
uchun quyidagi maxus fazilatlar ham zarur:
-tashabbuskorlik, doimo yangi imkoniyatlarni izlab topish;
-vaqtdan, shuningdek vaziyatdan hamisha unumli foydalan olish;
- hayotda har doim boshqalardan bir qadam oldinda yurish;
-bo‘ladigan o‘zgarishlarni oldindan ko‘ra bilish;
-qat’iyatli, tirishqoq, sabr-bardoshli bo‘lish;
-qiyinchilik va to‘siqlarga tayyor turish, ularni irodaviy qat’iyatlilik bilan yengish;
-maqsadni aniq belgilab, unga erishishga harakat qilish;
-faoliyat sohasida yetarli darajada ilmiy-amaliy axborotg ega bo‘lish;
-ish yuritishda mustaqil bo‘lish;
-ayrim vaqtlarda tavakkalchilikka yo‘l qo‘yish va uning natijasini tasavvur qila
olish, shu tariqa yuksak samaradorlikka erishish.
Rahbarlik odobi yuksak ma’naviy axloqiy me’yor, talab va tamoyillar bo‘lgan
erkinlikka asoslanadi. Rahbar nafaqat o‘zi erkin bo‘lishi, balki sherigining, o‘zi
ishlayotgan jamoa a’zolarining ham erkinliklarini hurmat qilishi lozim.
Rahbarlik odobi ko‘pincha o‘zaro tenglik va odillikka asoslandi. Bu narsa
tomonlarning o‘z faoliyatini ob’ektiv baholashga yordam beradi.
Zamonaviy rahbarning o‘z faoliyatida muvaffaqiyatga erishishi uchun
quyidagilarga qat’iy rioya qilishi zarur:
-Sheriklariga, hamkorlariga, jamoa a’zolariga bergan va’dasini doim o‘z
vaqtida bajarishi kerak;
-Mag‘rurlanib ketmaslik, jamoa o‘rtasida kamtar, o‘ziga ortiqcha baho
bermasligi zarur;
-Faqat o‘zining nuqtai nazarini, fikrini o‘tkazish emas, o‘zgalarning ham fikri
bilan hisoblashishi zarur;
-Hamkorlarning bilim va malakalarini, topqirlik qobiliyatini ham qadrlash
lozim;
-O‘zining ishtiroki zarur bo‘lgan masalalarnigina hal qilishda qatnashishi
shart
-Sheriklari va qo‘l ostidagi xodimlarni maqtash, kerak bo‘lsa rag‘batlantirish,
ularning fikrini agar o‘rinli bo‘lsa ma’qullash, bu kabi tadbirlarni jamoatchilik
oldida amalga oshirish kerak;
-Sheriklarining takliflarini e’tibor bilan tinglashi, to‘g‘ri bo‘lsa, ish faoliyatida
foydalanish, noto‘g‘ri bo‘lsa, xushmuomalalik biln ulardan voz kechishi lozim;
-Har qanday sharoitda jamoa oldida o‘zini yo‘qotib qo‘ymasliklari zarur;
