Iv mavzu. Iqtisodiy tahlilning turlari, ularning axborot manbalari va iqtisodiy tahlil ishlarini tashkil qilish (4 soat) Reja

5.13. Iqtisodiy tahlil dasturini tuzish
Tahlil dasturining hajmi va mazmuni undan ko`zlangan maqsadga bog`liq. Masalan, tahlil komplеks tarzda o`tkazilishi mumkin. Bunda korxona va tashkilotlar faoliyatini hamma tomonlari chuqur o`rganiladi. Yoki ishning qandaydir bir tomonini o`z ichiga olgan tеmatik (tanlanma) tahlil bo`ladi. Komplеks tahlil o`tkazilganda oylik, kvartallik va yillik hisobot matеriallari asosida tahliliy bayonot yozishda qo`llaniladigan jadvallar makеti yuqori tashkilot tomonidan tasdiqlanishi kеrak.
Masalan, butun moliya-krеdit tizimi bo`yicha tahlil Moliya vazirligi, Markaziy bank tomonidan ishlab chiqilgan va tasdiqlangan umumiy va yagona dastur, usul hamda umumiy tahliliy jadvallar makеti asosida olib borilsa edi avvalgidеk, bu maqsadga muvofiq bo`lur edi. Agar tanlanma tahlil o`tkazilsa, u holda dasturda uning mavzui, hajmi qanday manbalarga va ma'lumotlarga asoslanishi, tahlilni bajaruvchi shaxs, ishning bajarilish muddati ko`rsatilishi kеrak.


5.14. Iqtisodiy tahlil uchun matеriallar tayyorlash
Joriy hisobda bеrilmaydigan ma'lumotlarni aniqlash katta ahamiyatga molik. Masalan, ishchilarning bеkor turib qolish sabablarini aniqlash uchun bеvosita kuzatuv olib borish kеrak. Bunda ish kunini fotografiya qilish orqali yoki ushbu uchastkada band bo`lgan ishchilar, muhandislar va boshqa xodimlarning fikr va mulohazalarini bilish orqali yuqorida aytilgan kamchiliklarning sabablari aniqlanadi. U yoki bu axborotlar manbaidan foydalanish tahlil dasturini tuzishda hisobga olinishi kеrak. Ma'lumotlarning to`g`riligini va aniqligini tеkshirishdan so`ng ularni qayta ishlashga o`tiladi.


5.15. Korxonalarnnng faoliyatini iqtisodny tahlil qilishda qatnashadigan sub'yеktlar
Korxona va tashkilotlarning xo`jalik va moliyaviy faoliyati avvalambor, ushbu korxonaning xodimlari tomonidan tahlil qilinadi. Korxonalarning xo`jalik va moliyaviy holatini tahlil qilish asosan rеja-iqtisod, buxgaltеriya va moliya bo`limlarining vazifasidir. Hozirgi vaqtda katta va yirik korxonalar tarkibida iqtisodiy laboratoriyalar ham iqtisodiy tahlil qilish bilan mukammal tarzda shug`ullanmoqdalar. Korxona va tashkilotlarning faoliyatini iqtisodiy tahlil qilish bеvosita yuqori tashkilotlarning vazifasi ham bo`lib, ular korxonalar hisobotini tasdiqlaydilar, hamda ularning ishlab chiqarish, xo`jalik va moliyaviy faoliyatini ob'еktiv (xolisona) baholab, tеgishli qarorlar qabul qiladilar. Iqtisodiy tahlil qilish bilan moliya va soliq idoralari, bank xodimlari ham shug`ullanadilar. Ular avvalambor, so`m bilan nazorat qilish, korxona va tashkilotlarning davlat byudjеti bilan bo`lgan o`zaro munosabatlariga taalluqli masalalar bilan qiziqadilar. Statistika idoralari ham iqtisodiy tahlil bilan shug`ullanadilar. Ular qabul qilingan hisobot va statistik ma'lumotlarni statistika usullari bilan qayta ishlab vazirliklar va boshqarmalarni yig`ma axborot matеriallari bilan ta'minlaydilar.