Iv. Маъруза материаллари 1-мавзу: тарихий антропологияга кириш

Патриархат босқичида катта оилалар ким томонидан бошқарилган?

1. 
   *Катта ёшли эркак
   
2. 
   Катта ёшли аёл
   
3. 
   Ҳарбий кенгаш томонидан
   
4. 
   билмайман
   

1. 
   Ибтидоий жамият тузумининг бузилишининг асосий сабабини кўрсатинг?
   

1. 
   *Озиқ-овқат ва турли маҳсулотларни ортиқча ишлаб чиқариш, мулкий тенгсизлик
   
2. 
   Урушларнинг кўпайиб бориши
   
3. 
   Шаҳарларнинг кескин ривожаланиб бориши
   
4. 
   Билмайман
   

1. 
   Инсон томонидан фойдаланилган биринчи маъдан тўғри кўрсатилган қаторни топинг?
   

1. 
   *Олтин
   
2. 
   Мис
   
3. 
   Темир
   
4. 
   Кумуш
   

18- МАВЗУ: ИБТИДОИЙ ОИЛА ВА НИКОҲ

Режа
1. Жамиятнинг ёш ва жинсга қараб бўлиниши.
2. Эркаклар уйи.
3. Мулкнинг жинсга қараб бўлиниши.
4. Оила ва никоҳ муносабатлари тарихи.
5. Моногам оила.
6. Овункулат, кувада атамаси ва уруғ ташкилотлари.


Калит сўзлар: эраклар уйи, матриархат, патриархат, моногам ва полигам оила, овонкулат, кувада.

Она уруғи даврида, уруғдан ажралиб чиққан она уй жамоаси она оиласи жамиятнинг асосий ташкил этган. Она оиласи-аёлларнинг энг яқин қариндошларидан иборат аёл ва эркаклардан ташкил топган бўлиб, аёллар авлодининг тўрт-беш ундан ортиқ бўғини ўз ичига олган кишилар мажмуасидир. Она оиласининг сони 200-300 кишигача етган.

Америкадаги ирокез, Канададаги алгоник, Африка, Австралия, Меланезия ва бошқа жойлардаги қабилаларнинг она хонадони жамоаси она оиласининг тимсоли бўлиши мумкин.
Она уруғи ва она оиласи дейилишининг сабаби аёлларнинг ижтимоий хаётидаги тутган ўрни, эркакларникига нисбатан баланд бўлганлиги билан характерланади.
Эркаклар ўрмонларни кесиб ер очган, ов қилган, қуроллар ясаган. Аёллар эса териб термачилаб овқат топганлар. Мотига билан ерни бўшатиб днҳқончилик қилганлар, дон ва полиз экинларини парвариш қилганлар, ҳосил пишгач,уни йиғиб-териб олганлар, уй-рўзғор ишларини-овқат пишириш, кийим бош тикиш, уйни тартибга келтириш каби жуда кўп хўжалик ишларини бажарганлар. Ундан ташқари кексаларни парвариш қилиш ва болаларни тарбиялаш каби муҳим ишлар улар зиммаси иронезлар, миссеонерлар бирига бизнинг мамлакатимизда асосий ишларни аёллар бажарадилар, улардан ва сабзавотларни сепадилар экадилар, парвариш қиладилар, эркаклар ва болалар учун овқат пиширадилар. Агар хотинлар бўлмаганда эди., биз жуда оғир ахволда яшаган бўлур эдик, деб айтишган. Бу ҳол уруғ, оила ва хонадонда уларнинг мавқеини баланд кўтарган.
Иккинчидан эса (туғилган) никоҳ гуруҳи, кейинчалик жуфт айни вақтда беқарор бўлганлиги учун туғилган бола бевосита онани танийди, отанинг ким эканлиги номаълум бўлиб қолади.
Демак она уруғи, она оиласи дейилиши ана шундан келиб чиққан. Она уруғи даврида аёлларнинг хўжаликжаги мавқеининг кўтарилиши никоҳ ва оилавий муносабатларга ҳам таъсир этган.
Шуни айтиш керакки, ривожланган матриархат гуруҳли никохдан жуфт никоҳга ўтиш билан машҳур бўлиб, жуфт никоҳнинг ривожланиши ва мустахкамланиши билан эр хотин уруғи, унинг хонадонига кўчиб келиб жойлашади ва ичкуёв бўлиб қолади. Буни этнографияда матрилокаль жойлашиш, деб таърифланади.
Она уруғи давридаги никоҳнинг ажойиб белгиси шундан иборатки, у кўпинча эркакнинг эмас балки аёлнинг ҳоҳиши билан тузилади ва бузилади. Машхур Геродот-«Лидия» аёллари эрлариниўзлари танлайдилар»,-деб ёзган эди.
Қадимги вақтларда шимолий-ғарбий Канадада яшовчи алгонкин қабилаларидан бирида қизлар ўзларига ёқиб қолган йигитга учиничи бир шахсни совчи қилиб юборганлар. Агар йигит рози бўлса, соддагина тўй бўлиб, куёв келинникига кўчиб келган.