Iv. Маъруза материаллари 1-мавзу: тарихий антропологияга кириш

ОИЛА ТУРЛАРИ, оила шакллари – Оила турларига гуруҳли никоҳ (қ. Гуруҳли никоҳ), жуфт никоҳ (қ. Жуфт никоҳ), монагамия (қ. Монагамия), полигамия (қ. Полигамия) киради. Уларни никоҳ шаклларига киритиш ҳолатлари ҳам учрайди. Аслида эса улар оила шаклларига киради.
Она уруғи даврида келин ва куёвнинг ўз она уруғларида яшаб вақти-вақти билан учрашиб туриш одати бўлган. Бундай одат дислокал жойлашиш номини олган.
Матриархат даврида она оиласи алохида қўрғон ёки уйда яшовчи, хар жиҳатдан мустаҳкам боғланган жамоадан- комммунадек, зич уюшган хўжалик ташкилотида иборат бўлиб, баъзи шаҳсий буюмлардан ташқари барча буюмлар оиланики хисобланган. Шу билан бирга ишлабчиқариш ва истеъмол буюмлари умумий бўлган. Оила тепасида эса, ақлли тадбиркор-қорани таниган, энг кекса аёл турган. У хонадоннинг барча ишларига раҳнамолик қилган.
Шундай қилиб, ривож топган она уруғи даврида ижтимоий турмушда ҳам оилада ҳам аёллар устунликка эга бўлганлар. Ривожланган она уруғи даврида оила уруғ хатто қабила тепасида ҳам аёл турган деган маълумотлар бор. Эркаклар уларга тобе бўлиб, хатто камситилган ҳам. Америкадаги сенека қабиласининг ирокезлари орасида кўп тиллар яшаган Артур Райтнинг ёзишича, ирокез аёллари эрни бошқа кланлардан олганлар, аёллар уйда хукмрон бўлиб, улар кланларда (уруғларда ва умуман ҳамма сохаларда катта кучга эгадирлар. Шундай вақитлар ҳам бўлганки аёллар эркаклардан сайланган бошлиқни оқ соқолни ўрнидан тушириб, оддий жангчи даражасига тушириб қўйишдан тоймас ҳам эдилар. Иронезларнинг хонадон жамоаси-овачирида бутун хокимият катта ёшли, хўжалик, бутун ишларни яҳши биладиган, тажрибали ва обрўли она аёллардан ташкил топган кенгаш ихтиёрида эди. Эркаклар бошқа уруққа мансуб бўлганликлари туфайли овачгирда қўшни бўлган гурон аёллар ҳақида қизиқарли маълумот келтирган. Ер, дала ва ҳамма хосил умуман бутун хокимият аёллар қўлидадир. Бунга қарши эркаклар ҳамма нарсадан маҳрум ва чекланган, уларнинг болалари ўзларига бегонадир. Уй хўжалигини аёллар бошқарадилар.
Бундай тартиб меланезиянинг баъзи областлари хусусан Добу оролида ҳам хисобга олинган. У ерларда ҳам ҳамма нарсанинг соҳиби ва тақсимотчиси она-аёлдир. Бундай манзарани Африка жанубий Америка, Австралия, Океания ва бошқа жойлардаги оила, уруғ ва қабилалар хаётида ҳам учратиш мумкин. Бу ҳол ибтидоий даврда ер юзидаги жуда кўпчилик қабила ва халқлар она уруғи даврини бошларидан кечирганлар, деган фикирни айтишга имкон беради.