Iv. Маъруза материаллари 1-мавзу: тарихий антропологияга кириш

2.Полинезияликларнинг анъанавий хўжаликлари
Полинезияликларнинг хўжалиги, ижтимоий ҳаёти ва маданиятларида кўплаб умумийлик билан бир пайтнинг ўзида ўзига хос хусусиятлар ҳам мавжуд. XIX асрнинг бошларида европалик миссионерларншл, савдогарлар, денгизчиларнинг Полинезияга келиши давридаёк маҳаллий аҳоли маданиятнинг кўпгина соҳаларида юксак ривожланишга эришган эди. Полинезияликлар металлни билишмасада уларнинг техникаси ва хўжалиги юксак тараққий этган. Олимларнинг фикрича аборигенлар Океаниядан аввал яшаган ватанларида маъданни билишган, улар маълум меҳнат ва жанговор қуролларини: чиғаноқлар, тош ва ёғочдан ясашсада, уларга худди маъдандан ясалгандек тус беришлари шундан дарак беради. Полинезия оролларида маъданларнинг йўқлиги кейинчалик металлни ишлаш ҳунарини йўқка чиқаради. Полинезияликларнинг тош, суяк, чиғаноқларга ишлов бериш даражаси юксаклиги эса дунёдаги бирорта неолит даврига оид халқда учрамайди, Оғир ва ўткир учли қуролларнинг барчасини полинезияликлар тошдан ясашган. Энг муҳим қурол тошболта бўлиб, унга ёғочдан даста ясашган. Болтанинг тиғи 20 см.ча, энига тўғри бурчакли бўлган. Тошболталарнинг маҳаллий хусусиятлари инобатга олинмаганда, асосий турлари сопли ва сопсиз бўлишидадир. Жумладан, Полинезиянинг ғарбидаги: Тонга
Самоа ва Футуна оролларидаги асосий мехнат қуроллари
тўртқиррали болталар ҳисобланади. Дастали болталар эса Шарқий Полинезияда кенг тарқалган. Асосий юмушлар; дарахт кесиш, устунларни, дарахтларни буталаб, текислаш ва х.к.ларни болта билан бажаришган. Ундан бошқа меҳнат қуроллари ясашда ҳам фойдаланилган.
Дехқончилик: Полинезия аҳолсининг хўжалиги асоси деҳқончилик бўлса, балиқчилик иккинни ўринда турган. Оролларда дехқончилик санъатининг ривожи юксак бўлган. Кўпгина оролларда сунъий суғориш қадимдан қўлланилиб келинган. Баъзи ҳудудларда терассали дехқончилик ҳам мавжуд бўлиб, барча тадқиқотчилар унинг юксак ривожини таъкидлашган. Лекин дехқончиликда мураккаб меҳнат қуроллари деярлик учрамайди. Асосий иш қуроли ёғоч сўқани полинезияликлар ко ёки о деб номлашган. Унинг ёрдамида ерни ағдаришиб, тупроғини қўл билан майдалаганлар. Дехқончиликнинг асосий турлари мевачилик ва полизчилик ҳисобланади. Полинезияликлар Океанияда кенг тарқалган: нон дарахти, кокос палъмаси, банан, ямс, таро, батат (ширин картошка), ковок ва х.к.ларни етиштирганлар. Дехқончиликнинг дастлабки босқичида у асосан аёллар машғулоти бўлган. Кейинчалик Полинезияда у билан ҳам эркақлар ва ҳам аёллар шуғуллана бошлайди. Тонгада дехқончилик билан фақат эркаклар шуғулланган, аёллар ағдарилган ерни экишга тайёрлашда иштирок қилишган ҳолос. Аёллар дехқончиликда шуғулланадиган ерларда ҳам улар асосан бегона ўтларни йўқотишда, шунингдек ҳосилни йигашда катиашганлар. Полинезияда энг кенг тарқалган қишлоқ хўжалик экини кокос пальмаси (Cocos nucifare) деярлик барча оролларда экилади. Ҳозирга келиб Полинезияда 50 миллион кокос палъмаси бўлиб ҳар бир кишига деярлик 5 тадан дарахт тўғри келади. Кўп ҳосил берадиган кокос палъмаси 60 — 65 йилгача яшайди. Кокос ороллардаги энг фойдали дарахтдир. Маржон оролларида унинг шарбатини сув ўрнида ичишади. Ёнғоғидан полинезияликлар дастурхон учун турли таомлар тайёрлашган. Бугунги кунда Полинезиядаги катта плантациялар европалик ва америкалик ишбилармонларга тегишлидир. Бу плантацияларга кокос пальмасидан ташқари, ананас, шакаркамиш, кофе, цитрус экинлари етиштирилади. Ушбу дарахтларнинг баъзилари экин майдонлари ҳозирги эгалари аждодлари томонидан келтирилиб, полинезияликлар учун янги экинлар бўлган.
Уй ҳайвонлари; Ўтмишда фақат чўчқа, ит ва товуқлар боқилган. Итлар меланезияликларники каби паст бўйли ва хурпаймайдиган бўлган. Итларни асосан гўшти учун боқилган. Ёввойи ҳайвонлар бўлмаганидан ов-билан деярлик шуғулланмаганлар. Товуқ ҳамма ерда боқилсада, полинезияликлар уларнинг тухумини овқатга ишлатишмаган. Уй ҳайвонлари ичида энг аҳамиятлиси чўчқалардир. Таитиликларнинг йирик чўчқа подалари бўлган, чўчқа гўштиниасосан зодагонлар истеъмол қилишган. Оддий аҳоли ва аёлларга чўчқа гўшти ейиш таъқиқланган.
Балиқчилик: Балиқни полинезияликлар асосан турлар
ёрдамида тутишган. Ов давомида узунлиги 150—160 метрли турларни қишлоқнинг барча эркаклари тортишган. Катта турлар ёрдамида тутилган ўлжа қишлоқ жамоаси учун бир неча ойга озиқ бўлган. Овнинг яна бир услуби махсус ҳовузчалар ясаб балиқ тутиш эди. Овда санчқидан ўсимлик захридан фойдаланиб балиқ тутиш ҳам мавжуд бўлган. Самоаликлар махсус камон ёрдамида балиқ овлашган ва ундан бошқа мақсалларда фойдаланишмаган. Кенг тарқалган ов усулларидан бири кармоклар ёрдамида балиқ тутиш эди. Йирик денгиз тошбақаларини овлаш ҳам ўзига хос ов тури ҳисобланган. Махсус оғирликлар осилган тўрлар ташланиб, ярим доира шаклида