Iv bob. Aholi statistikasi

4.4.1-jadval
Ikkita «A» va «V» aholi punktlari bo‘yicha 2010 yilda quyidagi
ma’lumotlar berilgan
YOshi, yil
A
V
Region
VE
koeffitsienti
Ax jamiga
nisbatan%
VE koef. Х
Ax, jamiga
nisbatan %
Ax jamiga
nisbatan %
0-30
2
60
2
30
42
30-60
6
30
5
30
41
60-yuqori
22
10
21
400
17
Jami
5,2
100
10,5
100
100
Berilgan ma’lumotlarga qaraganda vafot etish, koeffitsienti yosh 
kategoriyalari bo‘yicha kichik bo‘lsa ham, «V» punktda «A» punktiga 
nisbatan yuqori. Bunday holat aholining yosh tarkibi xar xil bo‘lganligi 
sababli sodir bo‘lgan: «V» punktidagi aholi tarkibi ancha yosh. Tarkib 
omili ta’sirini yo‘qotish maqsadida andozaviy ko‘rsatkichlarni hisoblaymiz 
(masalan, region bo‘yicha olingan aholi tarkibi asosida):
«A» uchun VEkt=2x42+6x41+22x17/100=7,04%0 
«V» uchun VEKt=2x42+5x41+21x17/100=6,46%0 
Bu ko‘rsatkichlar asosida aytish mumkinki, «A» punktida vafot etish 
koeffitsienti yuqoriroq.
Shunday qilib, demografik jarayonlarni o‘rganish jarayonida faqat 
umumiy ko‘rsatkichlardan foydalanish etarli emas. Aholini takror paydo 
bo‘lish jarayonini faqat o ‘zaro bir-biri bilan bog‘langan ko‘rsatkichlar 
tizimi to ‘liq aks ettirishi mumkin: umumiy, yakka, maxsus, andozaviy 
ko‘rsatkichlar.
Sobiq 
SSSR 
davlatining 
parchalanishi 
va 
ijtimoiy-iqtisodiy 
o ‘zgarishlar natijasida aholining mexanik xarakati faollashib ketdi. 
Qochoqlar va majburiy ko‘chishlar soni ortdi. Bular haqidagi ma’lumotlar 
davlatning migratsiya xizmati tomonidan to ‘planib, Davlat statistika 
qo‘mitasiga beriladi. Qochoqlar va majburiy ko‘chishlar sonining ortishi 
qabul qiluvchi tomon uchun qo‘shimcha tashvishlar yaratadi: ishga 
joylash, uy-joy bilan ta’minlash, ijtimoiy qo‘llab quvvatlash, tibbiy 
yordam ko‘rsatish va h.k.
Aholining tabiiy va mexanik xarakati sababli aholi sonining 
o ‘zgarishini o ‘rganish uchun aholining umumiy o ‘sish koeffitsienti 
aniqlanadi. Uni bir necha usul bilan aniqlash mumkin:
62

---

Umumiy o ‘sish Kt=tabiiy o‘sish Kt+Mexanik o ‘sish K*;
Umumiy o ‘sish Kt=(T-VE)+(K-CH)/A x 1000%;
Umumiy o ‘sish Kt=A1-A0/A x 1000%
«A» shahrida 2010 yil boshida 398 ming kishi yil oxirida esa 402 
ming kishi mavjud bo‘lgan. Yil davomida 3,; ming kishi ko‘chib kelib, 1,0 
ming kishi ko‘chib ketgan.
Mexanik o ‘sish Kt=3,;-1,0/400 x 1000%=6%0
Umumiy o ‘sish K -4% +6% =10,0%0
Shunday qilib, barcha omillar hisobiga aholining o ‘sishi 10%0ga, shu 
jumladan, mexanik o ‘sish 6% tashkil etgan.
O ‘zbekiston 2010 yil statistik axborotnomasi ma’lumotlariga ko‘ra, 
2010 yil O ‘zbekiston Respublikasining o ‘rtacha doimiy aholi soni 28,3 
mln. kishini tashkil qildi.
4.4.2-jadval
7
Aholining tabiiy harakati ko‘rsatkichlari
kishi
O ‘sish, 
kamayish, 
kishi 
(+, -)
Har 1000 kishiga
2008y.
2009y.
2008y.
2009.
Tug‘ilganlar
646096
649727
3631
2 3 ,6 6 4
23,399
O ‘lganlar
138792
130659
-8133
5,083
4 ,7 0 6
Tabiiy o‘sish
507 3 0 4
519068
11764
18,581
18,694
Nikohlar
250200
277600
27400
9,1649
9,997
Ajrashishlar
16400
17200
800
0,601
0,619
2009 yilda tug‘ilganlar soni 649,7 ming kishini tashkil qildi va 2008 
yilning shu davriga nisbatan 3,6 ming kishi yoki 0,5 foizga oshdi, tug‘ilish 
koeffitsienti 23,4 promilleni tashkil qildi.
2009 
yilda 277,6 ming nikoh ro‘yxatga olindi, ajralishlar soni esa 17,2 
mingtani tashkil qildi. 1000 aholiga 9,99 nikoh va 0,6 ajrashish to ‘g ‘ri 
kelmoqda.
Xulosa qilib aytganda, tug‘ilish, vafot etish, tabiiy o ‘sish, ko‘chib 
kelish, ko‘chib ketish va mexanik o‘sish kabi ko‘rsatkichlar va ularning 
koeffitsientlari m a’lum tuman, shahar, viloyat yoki mamlakat aholisining 
sonini, istiqboldagi sonini aniqlash imkoniyatini beradi. SHularni e ’tiborga 
olib tuman, shahar, viloyat yoki mamlakat makroiqtisodiyoti tashkil 
etiladi.
7