Iv asrning 70 yillaridan V asming ikkinchi yarimigacha amalda bo

9-mavzu: SOMONIYLAR DAVLATI

Xalifa Ma•mun (813-833) Tohir ibn Husaynni 821-yilda Xuroson va Movarounnahrnoibi qilib tayinlagani va Movarounnahrni Somonhudod nabiralariga taqsimot qilib berganligi sizga ma•lum. Ushbu dasTda shunday siyosiy vaziyat yuzaga keldi. ya•ni Somonxudod vorislari Xurosondagi toxiriylar orqali arab xalifasiga yillik soliqlarni to'lar va boshqa turli ma»uriyatlarni bajarar edilar. Tohir ibn Husayn xalifa nomini xutbadan chiqarib O ⁱz davlatiga asos solgan vaqtda ham SomoniylarTohiriylar davlatininng bir boⁱlagi boⁱ lib qoldi.
Movarounnahmi dastavval katta o•g'il Nuh. so•ngra Ahmad idora qlldi. Ushbu ikki hukumdor ham O'z nomidan mis tanga!ar zarb qildirgan. Ahmad 865-yilda vafot etgach boshqaruv uning o'g•li Nasrga o•tdi. Nasr Samarqandni markazga aylantirdi. U barcha Movarounnahr viloyatlarini birlashtirish va uni Xurosondan ajratib olish choralarini ko•rdi. LX asr oxirgi choragiga kelib Movarounnahming deyarli barcha viloftlari Somoniylar tasarrufiga o'tdi. Nasr O ⁱz nomidan kumush tanglar zarb qildirdi.
87J-yilda Xurosonda Tohiriylar davlati ag'darilgach, Xurosonni Safforiylar, Movarounnahmi Somoniylar idora qila boshladilar,
Movarounnahr Somoniylar qo•liga o^steanch biroz vaqtdan so•ng aka uka Nasr va Ismoil o'rtasida taxt uchun urush harakatlari boshlandi. Bu kurashda Ismotl g•alabaga erishdi va 888-yilda butun Movarounnahrni o^uz qo•liga birlashtirdi. Ismoil Somoniy zukko davlat arbobi edi. U Oⁱz davlati chegaralarini mustahkamlash maqsadida marnlakaming shimoliy sharqiy tomoniga yurish qiladi va 893yilda Tarozni zabt etadi. U bu bilan davlatning shimoliy sharqidan xavf solib turgan dashtlik ko'chmanchilarga kuchli zarba berdi.
Movarounnahrda Somoniylar , Xurosonda Safforiylarning mustaqil siyosat yuritishi Arab xalifaligiga aslo yoqmas edi. Arablar bu hudadlarni huddi avvalgidek Oⁱz qo 'llarida saqlashni istar edilar. SHu asnoda arablar bunga harakat ham qildilar. Xususan xalifa Mu•tazid (892-902) safforiylar hukumdori Amr Laysga Xuroson bilan bir qatorda Movarounnahmi harn idora qilish huquqi berilganligi haqida fartnon chiqardi va uni Ismoilga qarshi gijgijlay boshladi. Natijada 900-yilda Safforiylarva Somoniylar o•rtasida urush boshlandi, Urush Ismoilning g•alabasi bilan tugadi. SHunday qilib Xuroson harn Somoniylar davlatiga bo•ysundirildi. Noilojlikda qolgan xalifa Ismoilga har ikki d (ya•ni Movarounnah va Xuroson) ustidan hukumdorlik qilish yorlig•ini berishga majbur boⁱ ldi.
Ismoil Somoniy Movarounnahr va Xurosonni o'z qo'l ostiga birlashtirdi. Buxoro shaxri bu ikki davlatning poytaxtiga aylandi.
Somoniylar davlati — Movarounnahr. Xuroson va shimoliy-sharqiy Eronni o'z ichiga Olgan va 865-999 yillarda hukm surgan davlat.