Иқтисодий тизимлар

Иқтисодий тизимлар
Ҳар бир даврда ва маконда амал қилаётган иқтисодий муносабатлар мажмуаси иқтисодиётни ташкил қилиш шакллари, хўжалик механизми ва иқтисодий муассасалар билан биргаликда иқтисодий тизимни ташкил қилади.
Иқтисодий тизим турлари

• Узоқ даврлар мобайнида анъанавий тарзда амал қилиб келувчи урф-одатлар, тартиблар, удумлар асосида юритилувчи иқтисодий тизим

Анъанавий иқтисодиёт

• Барча моддий ресурсларга ижтимоий (давлат) мулкчилигининг ҳукм-ронлиги, хўжа-лик юритишга оид барча муҳим қарор ларнинг марказлашти рилган тартибда маъмурий органлар томонидан қабул қилинишига асосланувчи иқтисодий тизим

Маъмурий- буйруқбозлик иқтисодиёти

• Товар-пул муносабатлари, рақобат, иқтисодий фаолият юритишда эркин-лик ва бозор механизимларига асосланган ҳолда юритилувчи иқтисодий тизим

Бозор иқтисодиёти

• Иқтисодий фаолиятни ташкил этиш ва бошқаришда бозор механизими тамойил ва қонунларини маъмурий тартиблаш усуллари билан оқилона тартибда уйғунлаштириб фойдаланишга асосланган иқтисодий тизим

Аралаш иқтисодиёт
1.Бозор иқтисодиётининг мазмуни ва асосий белгилари
Бозор иқтисодиёти

• – бу товар ишлаб чиқариш, айирбошлаш ва пул муомаласи қонун-қоидалари асосида ташкил этиладиган ва бошқариладиган иқтисодий тизимдир.

Бундай иқтисодиёт

• эркин товар-пул муносабатларига асосланиб,
• унинг негизида товар ва пулнинг турли шакллардаги ҳаракати ётади,
• у иқтисодий монополизмни инкор этади.

Айрим адабиётларда бозор иқтисодиёти

• – бозор хўжалиги субъектлари иқтисодий хатти-ҳаракатларининг эркин, мустақил равишда юз бериши ва уларнинг товар-пул механизми орқали бир-бирига боғланиб мувофиқлашуви деб баҳо берилади.

Классик ёки соф бозор иқтисодиётининг асосий белгилари:
1

• иқтисодий фаолият юритишнинг хусусий мулкчиликка асосланганлиги;

2

• капитал ва ишлаб чиқаришнинг корхона миқёсида умумлашганлиги;

3

• тадбиркорлар, ишчилар, товар ишлаб чиқарувчилар ва истеъмолчиларнинг шахсан эркинлиги;

4

• тадбиркорларнинг юқори фойда олиш учун курашлари;

5

• иқтисодиётнинг талаб ва таклиф, эркин бозор нархи ва рақобат курашлари асосида тартибланиши;

6

• аҳолининг ижтимоий ҳимоя қилинмаслиги, ишсизликнинг ва аҳоли ижтимоий табақалашувининг кучайиши.