Иқтисодий таҳлил ва статистика” кафедраси

8.4. Прогноз турларининг классификацияси
Прогнозлашнинг миқёси бўйича прогнозлар қуйидагиларга бўлинади: макроиқтисодий ва таркибий прогнозлар, иқтисодий мажмуалари прогнозлари, иқтисодиёт тизимининг бирламчи бўғинлари прогнозлари.
Прогнозлар вақт даврийлиги бўйича, қисқа муддатли, ўрта муддатли, узоқ муддатли ва олис муддатли прогнозларга бўлинади. Тезкор прогноз бир ойгача, қисқа муддатли бир ойдан бир йилгача, ўрта муддатли бир йилдан беш йилгача, узоқ муддатли беш йилдан то йигирма йилгача, олис муддатли эса ушбу муддатдан ортиқ бўлган даврга тузилади.
Санаб ўтилган прогноз турлари, шунингдек, тадқиқ этилаётган жараёнларни баҳолаш моҳияти ва тафсилоти билан бир-биридан фарқ қилади. Тезкор прогнозлар прогноз даврида тадқиқ этилаётган объектда миқдор ва сифат жиҳатидан ҳеч қандай сезиларли ўзгаришлар содир бўлмайди деган тахминларга асосланади. Уларда кутилаётган воқеаларнинг аниқ миқдорий баҳолаш устун туради. Қисқа муддатли прогнозлар фақатгина миқдорий ўзгаришларни назарда тутади. Унга мувофиқ ҳолда воқеаларнинг баҳоланиши ҳам миқдорий тарзда амалга оширилади. Ўрта муддатли ва узоқ муддатли прогнозлар тадқиқ этилаётган объектда миқдор ва сифат жиҳатидан ўзгаришларга таянади, шунда ўрта муддатли миқдорий ўзгаришлар сифатли ўзгаришлардан устун туради. Ўрта муддатли прогнозларда воқеаларнинг миқдорий, сифат, узоқ муддатли прогнозларда эса сифат миқдорий баҳолаш амалга оширилади. Узоқ муддатли прогнозлар фақатгина сифатли ўзгаришларга таянади, бу ерда фақатгина тадқиқ этилаётган объект ривожланишининг умумий қонуниятлари тўғрисида гап боради. Бунда прогноз қилинаётган воқеаларни баҳолаш шакли сифатли ҳисобланади.
Тадқиқ этилаётган объектнинг тафсилотига қараб прогнозларнинг бўлиниши такрор ишлаб чиқариш жараёнининг турли жиҳатлари билан боғлиқ. Ушбу белги бўйича қуйидаги иқтисодиёт прогнозлари ажралиб туради: ишлаб чиқариш муносабатларининг ривожланиши; ижтимоий-иқтисодий асослари ва илмий-техник тараққиётининг оқибатлари; ўсиш динамикаси; меҳнат ресурсларининг такрор ишлаб чиқарилиши, бандлилиги ва кадрларни тайёрлаш; табиий ресурслардан иқтисодий фойдаланиш; асосий фондлар ва сармоя қўйилмаларининг такрор ишлаб чиқариши; аҳолининг ҳаёт тарзи; молиявий муносабатлар; ташқи иқтисодий алоқалар ва бошқалар.
Прогнознинг функцияси бўйича прогнозлар иккита катта гуруҳга бўлинади: қидирув ва меъёрий прогнозлар.
Қидирув прогнози тадқиқ этилаётган объектнинг ўтган ва ҳозирги ривожланиш тенденцияларининг келажакда шартли равишда давом этишига асосланган ҳамда ушбу тенденцияларни ўзгартира оладиган шароитлардан четланади. Унинг вазифаси тадқиқ этилаётган объектнинг мавжуд тенденцияларини сақлаган ҳолда қай тарзда ривожланишини аниқлашдан иборат.
Меъёрий прогноз олдиндан белгиланган мақсадлар базасида ишлаб чиқилади. Унинг вазифаси прогнозлаш объектининг истиқболда мумкин бўлган ҳолатларига эришиш йўллари ва муддатларини аниқлашдан иборат.