Иқтисодий таҳлил ва статистика” кафедраси

2.6. Макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлаштиришда ахборот технологиялардан фойдаланиш йўналишлари.
Автоматик бошқариш тизимининг комплекс таҳлилдаги ўрни ва роли. Автоматлаштирилган бошқарув тизимининг (АБТ) пайдо бўлиши xалқ xўжалиги бошқарувининг такомиллаштириш йўлларидан бири ҳисобланади. АБТ бошқарувнинг барча даражаларидан ишлаб чиқилади: КАБТ – корxоналари, АБТ – тармоқлари, АТДТ – марказлашган бошқарув органлари ва бошқалар. Энг оммабоп турларидан бири АБТК ҳисобланади. У корxонанинг xўжалик фаолияти бошқаришнинг асосий масалаларини ечиш учун замонавий аxборот-теxникаси ва иқтисодий-математик усуллар қўллайдиган бошқарув тизимидир.
АБТ яратилишига қуйидаги автоматик бошқариш тизимининг функционал бўғини ишлаб чиқилди:
Биринчидан, ишлаб чиқаришнинг теxник тайёргарлигини бошқариш;
Иккинчидан, xом-ашё теxник таъминот бошқаруви;
Учинчидан, асосий ишлаб чиқаришнинг операцион бошқаруви;
Тўртинчидан, сотишни бошқариш;
Бешинчидан, сифатни бошқариш;
Олтинчидан, молияни бошқариш;
Еттинчидан, норматив xўжаликни бошқариш.
Ҳозирги ахборот технологиялари ривожланган шароитда макроиқтисодий таҳлил ва прогнозлашда компьютер технологиялардан кенг фойдаланилади. Ҳозирги кунда техника ривожланиши натижасида, кўплаб мураккаб ва кўплаб инсонлар меҳнатини қилувчи жараёнларни биргина дастур орқали амалга ошириш имкони мавжуд бўлмоқда. Одатда, иқисодий таҳлил ва прогнозлашда математик амалий пакетлардан фойдаланиб, булар қуйидагилар: MS Excel, Stata, Eviews, Statistics ва бошқалар²⁴.
Амалиётда MS Excel, Stata ва Eviews дастурий пакетлардан кенг фойдаланилади. MS Excel оқали малумотларни йиғиш, уларни қайта ишлаш ва статистик баҳолашда фойдаланилади. Маълумотларни статистик баҳолаш, таҳлил қилиш ва кўрсатгичларни ўзаро боғлиқлигини баҳолашда Stata дастурий пакетидан фойдаланилади. Бир қанча кузатув вақт маълумотлари асосида иқтисодий жараёнларни эконометрик баҳолаш ва прогноз қилишда Eviews дастурий пакетдан фойдаланиш қулай бўлиб ҳисобланади. Ушбу жараённи амалга ошириш учун қуйидаги босқичларни бажариш лозим:
- MS Excelда мавжуд маълумотларни янги MS Excelга кўчириб ушбу файлни ―сохраниткак буйруғи ёрдамида MS Excel 5.0/95 шаклида сақлашимиз керак;
- компьютерда ўрнатилган Eviews дастурини ишга тушириб қуйидаги жараённи амалга ошириш керак: ―File → ―New → ―Workfile, сўнгра сизда маълумотлар йиллик, ярим йиллик, чораклик, ойлик, ҳафталик ҳақидаги буйруқни танлашиз керак бўлади, кейинмаълумотларнинг бошланиш муддати ва тугаш муддати ҳақидаги маълумотни киритасиз ―eнтeр‖ тугмасини босгандан сўнг, янги иш саҳифси очилади;
- Мавжуд маълумотларни Eviews дастурига кўчириш учун қуйидаги жараённи амалгаошириш керак: ―File → ―Import → ―Read Тext-Lotus-Excel ва Excel 5.0/95 шаклида сақланган файлни танлаб ―открыть‖ буруғи берилади. Сўнгра ҳар бир кўрсатгич номи ёзилиб ―oк‖ буйруғи берилади (эслатиб ўтамиз, Excelда сақланган маълумотларда вергул ўрнига нуқта ишлатилади, кўрсатгичларнинг номи лотин алифбосида ёзилади).
- Кўрсатгичларни ўзгариш тенденциялари асосида ҳолат қайси функция қонуниятига тегишлиги аниқланиб, функциянинг параметрлари қуйидаги буйруқлар орқали топилади: ―Quick → ―EquitionEstimation. Олинган натижалар асосида жараён прогнозлаштирилади²⁵.