Иқтисодий таҳлил ва статистика” кафедраси

6.4. Пул агрегатларининг иқтисодий моҳияти.
М0 - нақд пуллар ва тангалар
М1 – қисқа муддатли депозит ва ҳисоб рақамдаги пуллар+М0
М2 – узоқ муддатли депозит+М1
М3 – облигация, заём, акция+М2
Пул кредит тартибот органларининг молиявий дастурини вужудга келтиришдан асосий мақсади инфляциянинг режавий рақамга мувофиқ пулнинг пул даражадаги талаби палатасига ўзгаришлар кирита олишдир.
Пул соҳасидаги ўзгаришларни миқдорий жиҳатдан баҳолашда ва уларни иқтисодиётнинг бошқа секторлари билан боғланиш учун пул кредит масаласи асос бўлиб хизмат қилади.
Пул кредит тартибот органларининг муҳим масаласи – бу бошқа макроиқтисодий ўзгаришларнинг исталган ёки кутилган моҳиятига муносиб, юқорида келтирилган ўзгарувчиларнинг келгусидаги моҳиятини таърифлашдир.
Пулга бўлган эҳтиёжнинг икки асосий кўриниши мавжуд: 1) номинал пулнинг кўплик массасига бўлган муносабатига белгаланган пул массаси айланиш тезлиги охирги ўзгаришининг ҳисоблаш. Пул массаси кенг маънода олганда, қуйидаги кўринишга эга:
GDP
V=------
M2
Буерда V – пулнинг айланиш тезлиги
GDP - ЯИМ
M2 – пул массаси
Агар охирги бир неча йиллар ичида айланиш тезлиги равон белгиланишга мувофиқ бўлса, бунга асосан башоратланаётган давр V қийматини ҳисоблаш мумкин. 2) Икккинчи усул – электрон усулдан фойдаланишга асосланган пулга талаб миқдорини баҳолашдир. Тахмин қилинишича, иқтисодий агентларнинг молиявий қарорлари унча кўп бўлмаган иқтисодий ўзгаришларнинг вазифаси сифатида ва пул агрегатлари ўртасидаги ўзаро алоқа ва тушунтириш мумкин бўлган ўзгаришлар маълум вақт ичида ўзгармаслигини кўриш мумкин.
Модомики аҳоли ўз хоҳишига кўра ушлаб туришга тайёр пул миқдори, унинг сотиб олиш қудратига боғлиқ экан, пулга эҳтиёжнинг тенглашиши реал маънода унинг ишлатиш миқдори билан ёзилади. Аҳоли томонидан энг барқарор, талаб қилинадиган пул агрегатини олдиндан аниқлаш мумкин эмас. Бироқ пул-кредит обзори (тизими) билан миллий даромад ва маҳсулот ўртасидаги боғлиқлик ўртача ҳисобланади: иқтисодиётда ликвидлик заҳирасининг ўзгариши мамлакат иқтисодиётида ишлаб чиқариш ва даромадлар ҳажмининг ўзгаришига олиб келади. Миллий даромад ва харажатларнинг ўзгариши эса импорт талаби ва экспорт таклифига таъсир қилади. Бу эса ўз навбатида соф ташқи активлар суммасининг ўзгаришига ва ниҳоят, пул массасига иккиламчи таъсир кўрсатиши мумкин.